Malkit Shoshan studeerde tien jaar geleden architectuur in Israel. In het derde jaar van haar studie kreeg ze de opdracht een ontwerp te maken voor een winkelcentrum op een leeg terrein bij Tel Aviv. Toen ze er eerst eens ging kijken ontdekte ze dat het om een vernielde Palestijnse begraafplaats ging. Haar reactie was: stoppen met de ontwerp-opdracht en op onderzoek gaan naar de geschiedenis van haar land – en dan met name de geschiedenis die nooit verteld wordt.

Uit nieuwsgierigheid begon ze illustraties, kaarten, foto’s, diagrammen en ander visueel materiaal te verzamelen. Ze wou zien hoe het er uitzag, de steeds veranderende grenzen, en hoe die vijfhonderd vernielde Palestijnse dorpen er op de kaart, in schaal, uit zouden zien in vergelijking met de nieuwgebouwde Israëlische nederzettingen.

Een architectuurproject op deze schaal, van een compleet land, is ingewikkeld. Het plannen, ontwerpen en bouwen van één gebouw duurt al jaren. Een heel land vernielen om er een nieuw land bovenop te bouwen duurt een paar decennia. Hoe verder haar onderzoek vorderde, hoe verbijsterder Shoshan raakte. Na de universiteit werd het onderzoek voortgezet, met de bedoeling de creatie van Israël ruimtelijk te bekijken in het licht van de vernietiging van Palestina.

Shoshan heeft een Zionistische achtergrond, waarin het ontstaan van Israel als een wonder werd beschouwd. Er werd geloofd dat Israel er eigenlijk altijd al geweest was, en dat de tragedie van Palestina daar niets mee van doen had – dat was gewoon een tussenperiode.

Omdat kaarten meestal worden gemaakt door degenen die aan de macht zijn, kunnen de machtelozen gemakkelijk uit zicht verdwijnen. Het bleek in dit geval vrij gemakkelijk om kaarten te vinden waarin de opbouw van Israël terug te vinden was, maar veel moeilijker om documentatie te vinden over het Palestijnse bestaan. In werkelijkheid, want veel Palestijnse plaatsen werden met de grond gelijk gemaakt, maar ook op kaarten en illustraties.

Tien jaar heeft het Shoshan gekost om een overzicht te krijgen van kaarten, illustraties en ander beeldmateriaal dat het gebied letterlijk in kaart brengt over de afgelopen honderd jaar. Shoshan zegt met haar atlas geen enkele politieke bedoeling te hebben, en alleen een zakelijke analyse te hebben willen maken van het Israëlisch-Palestijnse conflict.

Als je de atlas die er nu ligt grondig bestudeert is dat een verbijsterend document geworden, hoewel Shoshan en de vormgever soms ronduit eufemistisch bezig zijn geweest om elke schijn van partijdigheid te vermijden – zo is er voor Palestina de kleur bruin gebruikt, voor Israël de kleur blauw, maar doordat soms alleen de contouren worden aangegeven ziet het er een stuk minder dramatisch uit dan het in werkelijkheid was of is.

Met dit handzame boek kun je het gevoeligste conflict ter wereld nuchter benaderen, en dan kun je om de feiten niet heen – de muur die is opgetrokken en die zeker niet parallel loopt met de zogeheten groene lijn – je kunt hier precies zien waar Israël land heeft geannexeerd door er gewoon simpelweg een muur omheen te zetten.

Het boek is verdeeld in thema’s als grenzen, muren, nederzettingspatronen, landschap, demografie, water, archeologie en Jerusalem. Ze hebben uiteraard allemaal met elkaar te maken, en Shoshan heeft ook aandacht voor die verbanden. Er zijn ook foto’s in het boek opgenomen, onder meer van muren en van leegstaande Palestijnse dorpen.

Feiten en data moeten in dit boek het werk doen, en daarin voorziet het wat mij betreft in een behoefte, want een nuchtere, afstandelijke benadering van het Israëlisch-Palestijnse conflict maakt de problematiek nog eens extra scherp duidelijk.

Atlas of the Conflict – Israel Palestine is een handzaam, hardcover boek dat absoluut onmisbaar is voor iedereen die zich echt in het conflict wil verdiepen.

• Malkit Shoshan – Atlas of the Conflict – Israel-Palestine – Uitgeverij 010 Publishers – ISBN 978-90-6450-688-8