Oude boeren hebben grote verweerde handen, oude schakers niet. Het werk dat je doet vormt na jaren het lijf. Maar niet alleen het lichaam past zich aan. Ook het brein verandert door de dingen die je ermee doet. In de jaren zestig van de vorige eeuw bleek al dat ratten veel ingewikkelder hersenen kregen wanneer ze opgroeiden in een omgeving met veel afwisseling. Veel speelgoed, grote kooien en veel gezelschap maakte de rattenbreinen massiever en complexer. Ratten in prikkelarme omgevingen kregen simpeler strukturen in hun kop.

Het grappige was dat deze effecten ook bij oudere ratten aangetoond konden worden. Een maand na verhuizing naar een meer interessante omgeving waren delen van het brein van de senioren duidelijk verdikt. De doorbloeding verbeterde en de bedrading door de synapsen tussen de zenuwcellen werd ingewikkelder. Bij een experiment werden drie groepen ratten in verschillende omgevingen gebracht. Een acrobatengroep werd in een kooi gestopt met ingewikkelde gymtoestellen, een groep joggers kreeg een lopende band en een groep zitters een daaraan aangepaste relaxomgeving. Toen deze ratten naderhand in het belang van de wetenschap om het leven gebracht werden voor een autopsie bleken de acrobaten de meest ingewikkelde bedrading in de hersenpan te hebben, de joggers de beste doorbloeding van het brein en de zitters een onveranderde bovenkamer.

De moraal van het verhaal voor de homo sapiens lijkt duidelijk. Rust roest, ledigheid is des duivels oorkussen en hersengymnastiek is een must voor de modale denker. Specialisatie lijkt gewoon voor de hersenen en het ligt voor de hand dat er grote verschillen te vinden zijn tussen de breinen van bijvoorbeeld voetballers en pianostemmers. Hoe minder men het brein gebruikt hoe meer het achteruit holt.

Helaas is dit niet het hele verhaal. Oefening is goed, maar te hard nadenken heeft ook nadelige effecten. Wanneer zenuwcellen overbelast worden beginnen ze giftige stoffen af te scheiden die als een haas afgevoerd moeten worden omdat de cel anders vergiftigd raakt en afsterft. Het is duidelijk dat mensen die niet zo gauw iets snappen hierdoor een dubbel nadeel ondervinden. De slimmeren die gewoonlijk niet zo hun best hoeven te doen oefenen hun hersens, de dommen doden met hun gepieker de hersencellen die ze zo hard nodig hebben.

Ook zijn er kenmerkende verschillen tussen mannen en vrouwen. Een Dr Gur werd in “The Economist” aangehaald met onderzoek waaruit blijkt dat mannenhersens slinken als ze ouder worden, terwijl vrouwen op dit punt geen verandering vertonen.Vooral grote gedeeltes van de frontale lobben van de cortex, die nodig zijn voor het betere denkwerk verdwijnen bij mannen als ze ouder dan 45 worden.

Volgens Dr Gur zijn daarvoor twee oorzaken. Wanneer je mannen een denktaak geeft en hen daarna vraagt te ontspannen blijkt uit elektrische hersenstroompjes dat ze zonder het te weten nog steeds druk in de weer zijn met dezelfde hersengedeeltes. Vrouwen beginnen onmiddel­lijk andere stukken van hun brein te activeren. Vrouwen slagen er volgens Gur veel meer in diverse interesses te ontwikkelen waardoor eenzijdige schadelijke overbelasting van hersendelen uitblijft. Hoewel mannen gewoonlijk met een groter hersengewicht beginnen zijn hun frontale lobben tegen de 45 van hetzelfde formaat als die van de gemiddelde vrouw. Daarna gaat het verder bergafwaarts.

Oude vrouwen zijn daarom slimmer dan oude mannen en het is zorgelijk dat deze stand van zaken in de circuits van de machtigen die boven ons gesteld zijn tot nu toe geen consequenties heeft gehad.