Overdreven gesteld zijn er twee manieren om naar de mens te kijken. Als machine of als net zo iets als jezelf. Sommige standpunten passen beter bij het machinemodel, andere bij het inlevingsmodel. Door de voortgang van de genetica en de breinchemie heeft het machinemodel de wind in de zeilen gekregen.

Worden mensen wat ze zijn door wat ze geleerd hebben of door de genen die ze geërfd hebben? In het nurture-naturedebat kregen de nature-aanhangers bij elk nieuw ontdekt gen meer praats. Een zichzelf kopiërende machine is gemakkelijker voorstelbaar dan een machine die iets leert dat er niet voordien al ingestopt is. De beste manier om een machine te leren kennen is te bezien hoe hij in elkaar zit en wat er gebeurt als hij werkt. Het mooiste is wanneer er een bouwtekening of blauwdruk, zoals dat in de tijd voor de moderne kopieermachines heette, aanwezig is.

Voor de machinisten is het derhalve een godsgeschenk dat elk levend wezen zo’n blauwdruk heeft in de vorm van het genoom, het geheel van alle genetisch materiaal. Een echte machinist denkt dat wanneer het menselijk genoom geheel in kaart is gebracht, de kennis over de mens in grote lijnen compleet is.

Een inlever ziet dat anders. Hij zal vinden dat mensen vooral door hun omgeving bepaald worden en eventueel zelfs door de keuzen die ze maken. Een moeilijke jeugd levert persoonlijkheidsstoornissen op, een slechte school een lage intelligentie en slechte vrienden en armoedige omstandigheden galg en rad. Somberheid en depressie komen bij de inlever voort uit nare gebeurtenissen, bij de machinist zijn hier verkeerde chemische stoffen voor verantwoordelijk. De machinist verwacht dan ook veel van toediening van corrigerende chemicaliën. De inlever denkt eerder aan genezende gesprekken.

De inlever wordt gekarakteriseerd als soft, de machinist als hard. Het lijkt erop alsof harde en zachte periodes in de menswetenschappen elkaar opvolgden in de vorige eeuw. De zestiger en zeventiger jaren waren goeddeels op inleven gefocust, daarna leek het erop alsof de eerste signalen van het einde van de erop volgende harde periode her en der verschenen.

De machinisten ontdekten namelijk wel van alles, maar konden hun claims vaak niet waarmaken. Als voorbeeld kan de hedendaagse omgang met depressie gelden. De meest recente machinale bestrijdingsvorm met Prozac blijkt nu in sommige gevallen moord en zelfmoord op te leveren. Hiermee worden de inlevers in de kaart gespeeld die altijd al beweerden dat het om verdrongen agressie ging.

Een vorm van depressie die uitdrukkelijk door de machinisten geclaimd was, de postpartum depressie bij nieuwbakken moeders blijkt nu ook een chemische uitleg te ontglippen. Het leek zo duidelijk, allerlei hormoonspiegels veranderen zo drastisch na de bevalling dat een chemische verklaring evident leek. Recent Engels onderzoek ondersteunt dit idee niet. Een gouden kans voor de inlevers.

Valt het zo fel begeerde moederschap in de dagelijkse en nachtelijke praktijk vaak niet bitter tegen? En zouden deze zo goed inleefbare problemen niet de oorzaak van de somberte kunnen vormen? Wellicht wordt binnenkort ingezien dat het om twee kanten van dezelfde medaille gaat. In dat geval verwacht ik binnenkort praatgroepen om mensen die in een genetische of hormonale achterstellingspositie verkeren te leren hoe zij zich daar mentaal tegen teweer kunnen stellen. Bij wijze van synthese.