Vaak wordt gedacht dat het afkicken van bijvoorbeeld heroine een martelgang is vanwege lichamelijke verschijnselen die bij onthouding optreden. Om die reden moet de beklagenswaardige junk zich steeds prostitueren of auto’s openbreken omdat hij anders gefolterd wordt door helse pijnen. In werkelijkheid lijken de ontwenningsverschijnselen nog het meest op een lichte griep en ligt daar dus niet de reden van de verslaving.

De oorzaken van de moeite ermee op te houden worden tegenwoordig vooral gezocht in de sociale omgeving van de junk, waar zijn verslavingsgedrag steeds bekrachtigd wordt. Stoppen gaat dus het best op een boerderij en weer beginnen heel goed wanneer weer terug in de eigen omgeving. In de V.S. is sinds enige tijd een nieuwe methode in gebruik om met name jonge criminele drugsverslaafden op het rechte spoor te brengen.

Ondanks tegenwerking van de stop-ze-in-kampen-denkrichting is het “Project Self Discovery” erin geslaagd voor twee jaar 12 miljoen dollar subsidie los te peuteren en heeft inmiddels zo’n 100 teenagers een tienweekse cursus gegeven. Bedenker is de psycholoog Harvey Milkman, die ontdekte dat mensen verslaafd raken aan gokken, misdaad, risico’s nemen, seks en drugs omdat die activiteiten chemische veranderingen teweegbrengen in het brein.

Mensen raken verslaafd aan stemmingsveranderende chemicalien die ze zelf produceren. De clou is om manieren van gedrag te vinden die sociaal wel acceptabel zijn, maar dezelfde drugs in de hersens laten ontstaan. De beste manier om de hersens aan te zetten tot produktie van deze stoffen zijn naar zijn idee activiteiten van kunstzinnige aard zoals schilderen, muziek, dans en theater.

In het boek “Pathways To Pleasure” dat in 1994 verscheen beschrijft Milkman twee hersencentra die bij dit proces van belang zijn, een belonings- en een “arousal”-centrum. Het beloningscentrum kan door allerlei activiteiten geprikkeld worden variërend van meditatie tot hardlopen en produceert serotonine en endorfines, die een plezierig gevoel opwekken.

De chemische sloten waarin deze stoffen passen kunnen ook bezet worden door morfine en heroine. Het arousalsysteem maakt het lichaam klaar voor aktie en gaat werken na gebeurtenissen die beangstigend of spannend zijn, zoals oorlogvoeren of bergklimmen. Hierbij wordt vooral adrenaline geproduceerd, in dit systeem zijn cocaine en amfetamine werkzaam.

Milkman test de jongelui om te zien welke centra verantwoordelijk zijn voor hun kick en probeert dan alternatieve activiteiten te bedenken die hetzelfde effect zouden kunnen hebben. Iemand die bijvoorbeeld het stelen van auto’s buitengewoon spannend vindt zit in de arousalsektor en vindt coke en speed waarschijnlijk lekker. Milkman laat zo iemand spannende dingen doen zoals optreden in een toneelstuk of een steile wand beklimmen.

Beloningsjunks hebben baat bij muziek en meditatie. De cursus wordt besloten door een initiatierite die zwaar geïnspireerd lijkt door Indiaanse gewoontes. De jongeren moeten eerst enkele vreselijk enge dingen doen met touwen en vervolgens allerlei plechtige eden zweren tijdens een “medicijnwandeling”. Resultaten kunnen zoals gewoonlijk bij een beginnende therapie nog niet beoordeeld worden.

De gedachte dat je iets moet hebben om hetzelfde prettige effect teweeg te brengen als de stof waar je niet meer aan mag komen zal iedere stopper met roken bekend voorkomen. Dat dit gezocht moet worden in enerzijds kunstzinnige of anderzijds buitenactiviteiten stemt tot twijfel.

Al dat schilderen, musiceren, acteren en bergklimmen kan ook leiden tot heel evenwichtige en competente inbrekers die een snuifje coke driemaal daags niet versmaden naast hun andere plezierige gewoontes.