Tien jaar geleden kwamen acht van de grootste farmaceutische bedrijven in Chicago samen met een aantal vooraanstaande Amerikaanse onderzoeksinstituten. Officiële doel van het symposium: het verbeteren van klinische tests voor geneesmiddelen. Het eigenlijke onderwerp: hoe kunnen placebo-effecten bij medicijnentests worden geminimaliseerd.

Sinds de vijftiger jaren van de vorige eeuw worden nieuwe medicamenten getest volgens de zogenoemde dubbelblinde methode. De helft van de patiënten krijgt een neppil, een placebo, de andere helft het te testen geneesmiddel. De methode heet dubbelblind omdat noch onderzoekers noch patiënten weten wie de echte en wie de neppillen krijgt.

De methode is echter veel minder blind dan onderzoekers zouden willen. Patiënten merken namelijk aan de bijwerkingen of ze het echte medicijn slikken. Daardoor speelt het placebo-effect het echte medicijn in de kaart. Wanneer bij het testen van een nieuw antidepressiemiddel sommige patiënten merken dat ze slapeloos worden, duizelig, dik en impotent zullen die niet denken dat dat van een suikerpilletje komt. Ze zullen integendeel denken dat ze een sterk medicijn gekregen hebben. Door die gedachte neemt de werkzaamheid toe.

Uit onderzoek blijkt dat antidepressiemiddelen met sterke bijwerkingen werkzamer zijn dan milde middelen. Zelfs pillen waarvan later bleek dat ze depressies kunnen veroorzaken hielpen goed bij patiënten die veel last hadden van de nevenverschijnselen. Hierdoor wordt niet alleen het hele dubbelblind design onwerkzaam, erger nog is dat dit type onderzoek giftiger medicijnen bevoordeel

t. Het is in dit verband opmerkzaam dat The Journal of the American Medical Association in 2000 berichtte dat sterfte door medicijnvergiftiging vierde stond op de hitparade van doodsoorzaken van in ziekenhuizen opgenomen patiënten. De kans door medicamenten te sterven was groter dan door ziekte, concludeerden de onderzoekers.

Een nieuw type medicijnonderzoek zou deze nadelen ondervangen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van zogenaamde actieve placebo’s. In een artikel in The British Journal of Psychiatry uit 1998 werden negen onderzoeken samengevat naar de werkzaamheid van nieuwe antidepressiemiddelen waarbij actieve placebo’s gebruikt werden. Het ging om selectieve serotonine heropname-remmers, Prozac-achtigen, zeg maar. De placebo-medicatie veroorzaakte ook duizeligheid en slapeloosheid. Nu bleek bij zeven van de negen onderzoeken geen verschil tussen beide groepen patiënten. Alle proefpersonen dachten dat ze de echte medicatie gekregen hadden en alleen die gedachte bleek voldoende voor een positief effect.

Deze uitkomsten hebben overigens niet geleid tot een productiestop van deze middelen. Integendeel ze gaan met miljoenen over de toonbank. Dat dat ook weer duizenden doden kost bleek uit een artikel in het meinummer van het Clinical Psychiatry News uit 1998. Sommige mensen worden juist depressief en suïcidaal van de middelen. Daarbij blijken de pillen in ongeveer één procent ernstige gekte te veroorzaken. Een manie gekenmerkt door extreme overactiviteit, slapeloosheid, racende gedachten, driftaanvallen, paranoia en zelfdoding.

Eén procent lijkt niet veel, maar er zijn momenteel miljoenen gebruikers van deze nieuwe antidepressiemiddelen. Volgens het rapport van de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) zijn deze effecten het sterkst bij kinderen. De psychiater Peter Breggins luidde laatst in zijn boek Reclaiming Our Children de noodklok. Hij citeerde onderzoek waaruit bleek dat zes procent van de kinderen die deze middelen moesten gebruiken dit soort ernstige psychosen ontwikkelde. Maar daar ging de conferentie van de farmaceutische industrie in Chicago niet over.

De neiging zich in het onbekende te verliezen wordt tegenwoordig niet meer als abnormaal geduid. Het de hele nacht dansen op harde muziek onder invloed van allerlei bewustzijnsveranderende chemicaliën is gewoon, net als transcendente meditatie, popfestivals en allerlei New-Age therapieën als rebirthing en reincarnatietherapie.

Voor de meer burgerlijk ingestelde mens is er altijd nog de kick van het langdurig autorijden op de snelweg. Allemaal trance-opwekkende bezigheden, die volgens de professionals geen medische bemoeienis behoeven. Hacking gelooft dat het afschaffen van veel psychiatrische nomenclatuur veel lijden zal verminderen. Dat is natuurlijk niet zo. Beckett schreef het al: “the tears of the world are a constant quantity”.