Een van de meest onderschatte verschijnselen bij het dokteren is het placebo-effect. Mensen worden beter door behandelprocedures waar ze in geloven. Een geloofwaardige genezer kan bijna altijd scoren. Om te weten of iets werkelijk werkt moet het daarom met een nepprocedure vergeleken worden die even geloofwaardig is. Vooral bij allerlei operaties is dit nooit gebeurd. Zo is er veel evidentie dat hartoperaties hun succes louter te danken hebben aan het placebo-effect.

Wel onderzocht is de werkzaamheid van psychotherapie door middel van gesprekken. Deze blijkt even groot als placebotherapie. Als neptherapie werden b

ijvoorbeeld aan cliënten blanco dia’s vertoond met de mededeling dat deze “subliminale” boodschappen bevatten die via het onderbewuste een zeer heilzame werking zouden hebben. Verbetering was even groot als in de groep die “echte” psychotherapie kreeg.

Ook op de wachtlijst staan voor therapie heeft een even gunstig effect als er werkelijk in zijn. Een tweede opmerkelijk fenomeen is dat getrainde psychotherapeuten precies even effectief zijn als geïnteresseerde leken. Sterker nog, uit allerlei onderzoek blijkt dat getrainde psychiaters en psychologen dezelfde diagnostische kwaliteiten hebben als de man in de straat. Ze maken evenveel vergissingen.

Ook studeren, training en ervaring in de psychotherapie heeft geen effect op de effectiviteit van de therapeut. Een rapport van de Amerikaanse psychologische associatie concludeerde in 1982 dat er geen evidentie was dat professionele training en ervaring verband hielden met professionele competentie.

Wat produceert wel resultaat? In zijn boek, “Witchdoctors and psychiatrists” noemt Torrey vier factoren die genezing bevorderen. 1. De aandoening krijgt een naam. 2. Met de lijder wordt op persoonlijke wijze gesproken. 3. De hoop op genezing wordt bevorderd. 4. De overtuiging zelf controle te hebben op het ongerief wordt aangewakkerd.

Torrey schrijft dat deze vier factoren aanwezig zijn in alle interacties tussen therapeuten en patiënten. Van belang is wel dat ze dezelfde cultuur delen en dezelfde opvattingen over de oorzaak van de kwaal huldigen. Of die opvatting juist is is van geen belang. Dat is maar goed ook, want zowel het idee dat psychische problemen veroorzaakt worden door trauma’s en onvervulde verlangens in de kindertijd als het Afrikaanse geloof dat een en ander voortspruit uit bezetenheid door geesten of boze dode voorouders heeft evenveel wetenschappelijke waarde.

Aandachtige kappers en barkeepers zijn even goede psychotherapeuten als de gestudeerde lieden die na jaren duurbetaalde “leertherapie” zich zo mogen noemen.

Van belang is, dat zowel nep- als “echte” psychotherapie veel effectiever is dan niets doen, wanneer de patiënt ten minste gelooft dat de heler kan helen. Thuis zitten en tobben is bij elk probleem de slechtste optie. Overigens heb ik het niet over ernstige gektes, zoals schizofrenie of ernstige vormen van depressie. Die zijn resistent tegen elke gesprekstherapie. Enige verbetering is alleen mogelijk door chemicaliën die helaas nogal giftig zijn.

De World Health Organization heeft deze stand van zaken ook ontdekt en pleit voor het instandhouden van het systeem van traditionele genezers in arme landen. Gelukkig hebben die naast een oninvoelbaar theoretisch
systeem vaak ook gezond verstand.

Zo raadpleegde een inwoner van Yemen een mori voor een amulet tegen muizen, die zijn huis overstroomden. De wijze oude man maakte een klein pakketje van papyrus met toverspreuken en raadde de man aan een kat te kopen en het om diens hals te knopen.