Ik heb altijd gedacht dat dammen vrij probleemloos voor schone energie zorgden. Mooi dus, en verder dacht ik nooit over dammen na, totdat ik het essaybundeltje Het Einde van Illusies van de Indiase schrijfster Arundhati Roy in handen kreeg. Het eerste essay gaat over de vernietigende werking van dammen, en eerlijk gezegd was ik tamelijk geschokt toen ik het essay gelezen had.

Arundhati Roy beschrijft aan de hand van één voorbeeld wat de rampzalige gevolgen zijn van het bouwen van grote dammen. Blijkbaar denkt iedereen, net als ik, dat dammen vooral een manier zijn om schone energie te verkrijgen, en dat is wellicht ook de reden dat de Wereldbank tot nu toe altijd, zonder uitzondering, en zonder ooit kritische vragen te stellen, leningen verschafte voor het bouwen van dammen. Wat het in de praktijk betekent voor miljoenen mensen over de hele wereld, daar werd ik me pas bewust van door Roy’s essay.

Laten we beginnen bij het doel van de dam. Naast het verkrijgen van energie worden ook irrigatie en het reguleren van water genoemd als bestaansreden voor een dam. Het probleem is alleen, dat het een het ander uitsluit. Als je de zware moessonregens wil opvangen in het bassin moet dat tegen de tijd dat de moesson begint ongeveer leeg zijn, maar dat betekent geen energie en geen irrigatie. Wil je de omliggende gebieden irrigeren, dan betekent dat geen energie, wil je energie dan kun je niet irrigeren. De effecten van een dam worden in alle gevallen mooier voorgesteld dan ze uiteindelijk zijn. Soms zijn de verschillen behoorlijk extreem. Een van de grootste dammen in India levert momenteel drie procent van de energie die beloofd was. Dat betekent in de praktijk dat er energie bijgekocht moet worden om de dam in stand te houden…

Tweede belangrijke punt is dat een dam vrijwel altijd een enorme milieuramp betekent. Gebieden waar de grond ingesteld was op lange perioden van droogte en korte zeer natte periodes worden nu geconfronteerd met een constante aanvoer van water. Dat betekent nogal wat voor de flora en fauna van zo’n gebied, om nog maar te zwijgen van de roofbouw die er op de grond gepleegd wordt door allerlei “dorstige” gewassen als suikerriet te gaan verbouwen. Een bijkomend probleem is de verzilting van de grond, waardoor hij al na een vrij korte periode onbruikbaar wordt. Waar door de dambouwers ook niet over nagedacht is, dat zijn de gevolgen voor de riviermond. Hele vissoorten sterven uit doordat vissen niet terug kunnen zwemmen naar hun voortplantingsplek.

Derde en belangrijkste punt. De mensen. Voor elke dam worden complete dorpen onder water gezet. De mensen die er woonden krijgen in het gunstigste geval “grond voor grond”. Dat betekent dat iedereen die géén grond heeft niets krijgt, en degenen die kunnen aantonen dat ze grond hebben maar moeten afwachten wat ze krijgen. Want India is overbevolkt, en zomaar herhuisvesten is een illusie. In de praktijk komt de meerderheid van de verdreven bevolking dan ook terecht in krottenwijken aan de rand van de stad. Stel je voor wat dit betekent voor een gezin dat in en van de bossen leefde. Of voor mensen die van de rivier leefden. Een zeer voorzichtige berekening, waarbij de aantallen die de overheid noemt door de helft worden gedeeld om gezeur te voorkomen, levert een ontstellend cijfer op. Sinds er in India begonnen is met het bouwen van grote dammen zijn 33 miljoen mensen ontheemd geraakt. Let wel, dit is een zeer voorzichtige schatting, die je feitelijk met drie kunt vermenigvuldigen…

En dat alles voor het Algemeen Welzijn.

• Arundhata Roy – Het einde van illusies – essays – Prometheus
• nog een leestip op dit gebied – Patrick McCully – Silenced Rivers