Een film kan je blik op de wereld voor altijd veranderen. Ik heb het geluk gehad op mijn zestiende zo’n film te zien onder ideale omstandigheden, namelijk in een goede bioscoop met een extra breed doek.
Op mijn middelbare school had ik een leraar die met onze klas culturele dingen ging doen, en zo gingen we ook vijf woensdagmiddagen op rij naar kwaliteitsfilms. De film die op mij de meeste indruk maakte, en waarbij ik echt vanaf de eerste minuut op het puntje van mijn stoel zat, bleek ook de film te zijn die de meeste andere leerlingen het minst konden waarderen. Een verhaal was er bijvoorbeeld niet in terug te vinden. Er waren een paar personen die je steeds weer tegenkwam, maar verder was het “alleen maar” een lange aaneenschakeling van vooral visuele grappen.

De film waar ik het over heb was Playtime van Jacques Tati, en hij was geen denderend succes. Dat betekende onder meer dat hij jaren lang nergens te zien was. De eerstvolgende gelegenheid was in een Amsterdamse bioscoop twintig jaar later, op een klein scherm. Dat haalde al flink wat van de magie weg. Tegenwoordig kun je de film op dvd kopen, maar je ziet dan in feite maar ongeveer een derde van de film, want de linker- en rechterrand zijn simpelweg weggesneden. Ik hoop nog steeds dat hij nog een keer gerehabiliteerd wordt, en dat ik hem toch nog eens op een breed beeldscherm in een goede bioscoop kan bewonderen.
Waarom is dat bij deze film zo essentieel?
Zoals gezegd bestaat de film uit een opeenvolging van visuele grappen. De film zit daar zo stampende vol mee, dat je continu op moet letten om geen grap te missen, want er zitten er soms drie gelijktijdig in, in het midden, links en rechts. En met een echt groot breedbeeldscherm in de bioscoop mis je dus altijd wel iets. Ik heb er toentertijd de hele film lang met open mond naar zitten kijken, en ik zie tot op de dag van vandaag op straat en in gebouwen dingen die ik zonder Playtime niet gezien zou hebben. En dat betekent dat ik een stuk vrolijker om me heen kijk dankzij Tati.

De film begint op een locatie die je in eerste instantie niet kunt thuisbrengen. Het is een grote wachtruimte waarin allerlei mensen rondwandelen, en Tati zet je een aantal malen op het verkeerde been. Je denkt het ene moment dat je in een ziekenhuis zit, het volgende dat je in een groot gemeentehuis zit, maar je blijkt je uiteindelijk op een vliegveld te bevinden. Als je goed gekeken hebt zijn er in de eerste tien minuten van de film al een paar honderd grappen de revue gepasseerd.
Er zitten ook wat rustige stukken in de film, maar je bent je er als kijker steeds van bewust dat je waarschijnlijk een groot gedeelte van de grappen mist.

Kernfiguur is Monsieur Hulot, Tati zelf, die je steeds volgt. Hij gaat eerst naar een modern kantoorpand waar hij een afspraak heeft, raakt daarna verzeild in een soort van huishoudbeurs en komt bij een oude kennis thuis terecht. Tenslotte komt hij in een net geopend restaurant terecht, en vroeg in de morgen in een cafetaria. Wat vooral opvalt is dat grappen absoluut niet uitgemolken worden. Integendeel zelfs, Tati had blijkbaar zo’n overvloed aan ideeën dat sommige grappen alleen worden aangestipt.

De andere films van Tati, die ik pas veel later zag, hadden allemaal een min of meer duidelijk verhaal en zagen er wat traditioneler uit, maar waren lang niet zo ontregelend als Playtime. Ik heb nog steeds het gevoel dat ik deze film minstens drie keer zou moeten zien om het gevoel te krijgen dat ik niet ál te veel grappen over het hoofd had gezien. Soms gaat het ook zo snel dat de grap in een fractie van een seconde voorbij is, en juist dat achteloze maakt de film voor mij zo geweldig.

De foto’s uit de film die je hier links ziet maken de magie ook niet zichtbaar, vrees ik. Ze maken zelfs geen grappen zichtbaar. Helaas kan ik de dvd ook niet aanraden, daarvoor is de verminking van de film te ingrijpend.
Het wachten is dus op de filmmaatschappij die deze klassieker, die ik zelf beschouw als de beste film aller tijden, opnieuw uitbrengt zoals het hoort, in dat prachtige panoramische breedbeeld, zodat je je weer kunt vergapen aan de ideeënrijkdom van Jacques Tati.

Er zijn op dit moment nog twee films van Tati op dvd te krijgen, en die zijn wel degelijk zeer genietbaar, dus als je eens aan Tati wilt ruiken, ga dan op zoek naar Les Vacances de Monsieur Hulot en Mon Oncle.

Kijk ook eens op de officiële Tati-site: www.tativille.com en op de site van het Filmmuseum in Amsterdam, die ook nieuwe dvd’s aankondigt.