
heere heeresma - bleib gesund! - brieven
Uit het voorwoord van Anton de Goede, programmamaker bij de VPRO:
© voorwoord Anton de Goede
Anton de Goede zegt in zijn voorwoord bij de verzameling brieven van Heere Heeresma die in de reeks Privé Domein verscheen onder de titel Bleib gesund! dat Heeresma hem de kracht van ironie had bijgebracht. Dat geldt zeker ook voor mij. Ik herinner me de eerste lezing van Han de Wit gaat in ontwikkelingshulp, dat bij mij de ouderwetse slappe lach opwekte. Een slappe lach met een serieuze ondertoon, want ik begreep de kracht van ironie meteen heel goed – humor werd hier op een manier ingezet die vernietigend kon uitpakken.
Zo was daar ook Heeresma de practical joker, die Harry Mulisch op een fraaie manier onsterfelijk belachelijk maakte. Mulisch had de gewoonte zich in het Amsterdamse kunstenaarscafé Américain te laten opbellen, en dan werd er door de zaak omgeroepen: “Telefoon voor de heer Mulisch”, waarop Mulisch zich statig naar de hal begaf waar de telefoon zich bevond. Op een middag liet Heeresma vrienden drie keer achter elkaar naar Américain bellen, zodat er achtereenvolgens werd omgeroepen “Telefoon voor de heer Dostojewski”, “Telefoon voor meneer Sartre” en “Telefoon voor de heer Hemingway”, waarna Heeresma steeds omstandig opstond en rustig naar de hal liep.
Heere Heeresma (geen pseudoniem overigens, maar zijn echte naam, die al generaties lang meeging) heeft een aantal klassiekers geschreven die vele malen herdrukt zijn. Han de Wit noemde ik al, maar Zwaarmoedige verhalen voor bij de centrale verwarming en Een dagje naar het strand zijn zeker zo goed en zijn allebei met enig succes verfilmd. Toch komt de eigenzinnige ironische humor van Heeresma toch het beste tot zijn recht als je de boeken gewoon leest.
Het leven van Heeresma is een goede biograaf meer dan waard, al kun je in de inleiding van dit brievenboek al een voortreffelijke beknopte levensgeschiedenis van deze opmerkelijke man vinden, geschreven door Hein Aalders. Heeresma betaalde geen belastingen, en wilde contant betaald worden door zijn uitgevers. Hij wist ook altijd wel weer voorschotten los te peuteren, en werd op latere leeftijd soms meer als lastpost en querulant dan als eigenzinnige anarchist gezien.
Televisie had hij niet, hij was in extreme mate gesteld op zijn privacy en je kon hem eigenlijk alleen bereiken via zijn postbusnummer. Hij heeft zijn hele leven wel ongelofelijk veel brieven geschreven, en als je deze selectie uit die overstelpende hoeveelheid leest krijg je langzaam maar zeker wel een aardig beeld van de man. Enige voorwaarde: je moet als lezer een beetje gevoel voor ironie hebben.
Ik laat hier als voorbeeld één korte brief lezen die hij schreef naar aanleiding van een uitnodiging om deel te nemen aan het televisieprogramma Schalkse Ruiters. Als je daar niet om kunt lachen moet je niet aan dit boek beginnen, maar als je, net als ik, dan al het begin van de slappe lach langzaam voelt komen opborrelen, dan moet je dit boek beslist aanschaffen.
Het is niet allemaal hilarisch wat je in deze brieven aantreft – Heeresma laat wel degelijk regelmatig in zijn ziel kijken, zeker als hij met zijn broers of echte vrienden schrijft, maar verwacht niet echt een autobiografie in stukjes, want dat is het net weer niet. Dit is een uitermate vermakelijk boek, maar met een melancholieke ondertoon. Heeresma haalde zelf graag een Jiddisch spreekwoord aan: “Ernst redn nor lezjim” – “ernstig spreken slechts de spotters”. Die ondertoon lees je altijd weer tussen de regels door – we lachen om niet te hoeven huilen.
Wat Heeresma in zijn romans deed – je onbedaarlijk laten lachen terwijl je je daar tegelijkertijd toch wat ongemakkelijk bij ging voelen – doet hij in zijn brieven ook, en vaak nog wel heftiger.
Hein Aalders, hoofdredacteur van De Parelduiker, presenteert in Bleib gesund! een verzameling brieven die het hele leven en alle aspecten van Heeresma beslaan. Heeresma als internaatsjongen, dichter, familieman, bijbelkenner, beantwoorder van fanmail, minnaar, jager, ritselaar, boze buurman, querulant, familiehistoricus en toch vooral ook: superieur schrijver.
- Heere Heeresma – Bleib Gesund! – Privé Domein nr 284 – Arbeiderspers – ISBN 9789029504720
- Bestel het boek hier bij een bekende webwinkel: Bleib gesund!