Met de schrijver Jeroen Brouwers heb ik een wat ongemakkelijke relatie als lezer. Vaak vind ik hem geweldig goed en kan ik me door zijn romans helemaal laten meeslepen, of zit ik breeduit te grijnzen bij zijn brieven of polemieken, maar soms vind ik hem ook een vervelende zeur, een onuitstaanbare sombermans of een polemist die met een kanon op muggen schiet.

Dat laatste vond ik vooral toen zijn Nieuwe Revisor uitkwam, waarin hij weliswaar vermakelijk tekeergaat tegen literair Nederland, maar dan vooral tegen onbeduidende critici als Guus Luyters, Wim Sanders, Olof Baltus, Johan Diepstraten (juist ja, wie zei u?) en andere lichtgewichten. Much ado about nothing. Ik had tegen die bundel hetzelfde bezwaar dat ik ook tegen WF Hermans’ Mandarijnen op Zwavelzuur had: het was weliswaar buitengewoon vermakelijk geschreven allemaal, maar het ging eigenlijk nergens over.

Helaas hadden die stukken op mij het effect dat ik Brouwers de polemist uit het oog verloor. Hoe jammer dat is blijkt nu ik een inhaalslag kan maken met Hamerstukken, waarin alle polemieken en korzeligheden van Brouwers verzameld zijn. Ruim 750 pagina’s heerlijk opruiend proza dat ik eerlijk gezegd pas ben gaan lezen dankzij een tip van een lezer van dit magazine die mij er op wees dat Brouwers nogal kritisch schreef over een van mijn literaire helden, Karel van het Reve. Daar ging ik even van rechtop zitten, want dat betekende dat Brouwers het serieuze werk toch niet uit de weg blijkt te gaan.

We laten je hier twee fragmenten lezen over Karel van het Reve. Het eerste gaat over de bewering van Karel dat Elsschot zulk mooi kaal, onopgesmukt proza schreef en dat dat voor zijn tijd heel ongewoon was. Brouwers toont overtuigend aan dat Karel hier in meerdere opzichten onzin verkondigt. Dat is voor mij even slikken, maar het moet gezegd: Brouwers heeft gelijk.

Brouwers weet overigens ook verder feilloos de zwakke kanten van Karel van het Reve aan te wijzen. De twee romans die Karel schreef en zijn Geschiedenis van de Russische Literatuur zijn inderdaad zwak. Punt. Zijn essays lees ik overigens nog steeds met zeer veel plezier, en ik hoor ook nog steeds, wellicht tot verbijstering van Brouwers, tot de mensensoort die Karel de betere schrijver vindt van de twee broers van het Reve. Maar Brouwers heeft hier wel een paar pittige essays over Karel van te Reve geschreven waardoor ik Karel anders ben gaan lezen, en dat is een prestatie van formaat.

Na die stukken over Van het Reve ging ik verder met Brouwers’ stukken over een andere literaire held van me, Rudy Kousbroek, en vervolgens begon ik keurig vooraan in het boek met de hilarische essays over Nederland-Vlaanderen: het betere polemische scheldwerk. Heerlijk. Die stukken die over bijna niks gaan, en die Brouwers hier zelf relativerend “korzeligheden” noemt, zelfs die lees ik nu met enig genoegen, gewoon omdat je nog steeds kunt genieten van de virtuoze verbale hoogstandjes waarmee Brouwers zijn boosheid weet te kanaliseren.

En vooral: ik schiet bij al die polemieken en korzeligheden zeer regelmatig onbedaarlijk in de lach, en dat vormt dan weer het perfecte tegenwicht bij de soms wel erg zware melancholie van zijn romans. Zo vormt zich bijna als vanzelf een perfect uitgebalanceerd oeuvre.

• Jeroen Brouwers – Hamerstukken – Alle polemieken en korzeligheden – Atlas – ISBN 978-90-450-1711-2