De kampdagboeken die Nico Rost in het concentratiekamp Dachau bijhield zijn opnieuw uitgegeven, en dat is goed nieuws. Ik leg zometeen uit waarom. Jammer is alleen dat er hier een kans gemist is – de titel van het boek zal ongewild een grote groep lezers afschrikken, terwijl ook lezers die in beginsel absoluut niet geïnteresseerd zijn in Goethe, of die wellicht bang zijn dat het voor hen al snel te diep en te zwaar zal worden onnodig op afstand gehouden worden. De onaantrekkelijke omslag maakt de drempel dan nog eens extra hoog. Let wel: ik pleit niet voor een populaire aanpak, maar wel voor een presentatie die de drempel iets weghaalt in plaats van hoger maakt.

Want de dagboeken van Rost zijn het lezen meer dan de moeite waard. Al was het maar om het eenzijdige beeld dat veel jongeren tegenwoordig hebben van de Tweede Wereldoorlog en de concentratiekampen, waar alleen joden lijken te zijn vermoord, wat bij te stellen. Want Rost laat ons kennismaken met een gevarieerd en breed gezelschap aan gevangenen, van communisten uit verschillende Europese landen tot mensen die opgepakt waren vanwege verzetsactiviteiten die vanuit hun geloof kwamen, tot de nodige Duitsers die zich tegen Hitlers overmacht verzet hadden.

Ze kwamen allemaal in de hel van Dachau terecht, en Rost beschrijft hoe hij, paradoxaal genoeg, vooral ook door het lezen van de Duitse klassiekers als Goethe, Schiller, Hölderlin die hel overleefde, door zich voor te houden dat er een andere werkelijkheid bestond dan de honger, de kou, de ziekte en de dood waarmee hij dagelijks werd geconfronteerd. Dat betekende veel meer dan afleiding – hij behield dankzij de literatuur zijn waardigheid en trotseerde de werkelijkheid.

“Wie over eten begint te praten krijgt steeds meer honger. En degenen die het meest over de dood praten zijn het vlugst gestorven… Vitamine L (literatuur) en T (toekomst) lijken me de beste bijvoeding.” Dat noteert Rost op 11 februari 1945 in zijn kampdagboek.

Vóór de oorlog vertaalde Rost het werk van bekende Duitse schrijvers als Joseph Roth, Hans Fallada, Alfred Döblin, Anna Seghers en Ernst Toller in het Nederlands Hij stond bekend als pleitbezorger van de Duitse cultuur en literatuur. In de oorlog heeft hij als overtuigd communist in het verzet gezeten. In 1944 werd hij opgepakt en werd hij afgevoerd naar de concentratiekampen.

Na de oorlog heeft Rost in West-Duitsland veel lezingen voor de jeugd gegeven over het nazi-regime. Met zijn kampdagboek Goethe in Dachau heeft hij niet alleen laten zien hoe een mens zijn waardigheid kan behouden in mensonwaardige omstandigheden, hij heeft er ook een indrukwekkend monument mee opgericht voor zijn medegevangenen.

• Nico Rost – Goethe in Dachau – Dagboek 1944-1945 – Uitgeverij Schokland – Kritische Klassieken No 9 – ISBN 978-90-81662888
• Bestel het boek hier bij een bekende webwinkel: Goethe in Dachau