Nederland was altijd al een zeer vooruitstrevend land op meerdere gebieden. Het onderwijs was bijvoorbeeld in de zeventiende eeuw al zo goed georganiseerd dat een bijzonder groot deel van de bevolking kon lezen en schrijven. Dit in grote tegenstelling tot andere Europese landen, waar analfabetisme regel was. Dat betekent ook dat er in die tijd al veel brieven geschreven werden, in alle lagen van de bevolking.

Engelsen die in de zeventiende en achttiende eeuw Nederlandse schepen kaapten (wat een legale bezigheid was in die tijd) leverden alle brieven die ze op zo’n schip vonden in bij hun opdrachtgever, en een heel groot deel van die brieven werd bewaard in het Public Record Office, dat tegenwoordig The National Archives heet. Roelof van Gelder dook er in, en vond maar liefst veertigduizend Nederlandse brieven plus een enorme hoeveelheid scheepspapieren van de gekaapte schepen.

Die brieven zijn vooral interessant omdat ze een indruk geven van het dagelijkse leven van de Nederlander in de zeventiende en achttiende eeuw. Van Gelder maakte een selectie van de persoonlijke brieven en ordende ze per periode vanaf midden zeventiende eeuw tot aan het einde van de napoleontische tijd, en op geografie – van en naar Europa, Zuid- en West-Afrika, Azië, het Caribisch gebied en Noord-Amerika. Er zitten brieven tussen van mannen, vrouwen en kinderen. Bovendien zijn ze zo geselecteerd dat ze iets laten zien van de levenssituatie van de afzenders en de geadresseerden.

Het zijn momentopnamen uit het leven van gewone Nederlanders – ambachtslieden, zeelieden, vissers, soldaten, kooplieden, klerken, een enkele dominee of arts, en van hun echtgenotes, vaders, moeders, broers, zusters en kinderen. Allemaal mensen die de geschiedenisboeken nooit hebben gehaald. Dat leverde voor Van Gelder ook wat problemen op, want de meeste brieven zijn van tamelijk ongeschoolde schrijvers die grammaticale fouten maakten, zinnen niet voltooiden, en die moeilijke woorden fonetisch, en soms onherkenbaar, opschreven. Bovendien was er van een uniform Nederlands nog geen sprake, en werd er slordig met interpunctie en hoofdletters omgesprongen.

Dit in aanmerking nemend heeft Van Gelder een waar kunstwerk verricht door op een meer dan voortreffelijke manier al die brieven met behoud van hun oorspronkelijke stijl om te zetten in voor ons begrijpelijk Nederlands. Bovendien geeft hij elke brief een verhelderende inleiding mee, en verklaren de voetnoten onderaan elke brief de rest van de eventuele onduidelijkheden. Hiernaast zie je een vrij willekeurig voorbeeld van zo’n inleiding, gevolgd door de betreffende brief.

Roelof van Gelder geeft ons met deze brievenpost een kijkje in de zeventiende en achttiende eeuw zoals we dat nog nooit gezien hebben. Je raakt echt betrokken bij de mensen die eeuwen geleden hier geleefd hebben. Dat is toch iets geheel anders dan het lezen van een geschiedenisboek over die tijd. En dan nog een pregnant detail – deze brieven zijn nooit aangekomen, en nooit eerder gelezen. Een zeer bijzondere schatkist werd hier door Van Gelder op voorbeeldige wijze voor ons geopend.

• Roelof van Gelder – Zeepost – Nooit bezorgde brieven uit de 17de en 18de eeuw – Olympus – ISBN 978-90-467-0190-1