Je kunt het je nu nauwelijks meer voorstellen, maar in de het begin van de twintigste eeuw opende Carl Hagenbeck in Hamburg een dierentuin waarin hij niet alleen exotische dieren tentoonstelde, maar ook exotische volkeren, die hij in zogenaamde etnografische tentoonstellingen presenteerde aan een westers publiek. Daar is achteraf lange tijd wat geheimzinnig over gedaan, en dan werd alleen de wildwest-show van Buffalo Bill genoemd, die Hagenbeck naar Europa haalde, waarin indianen en blanke pioniers hun gevechten nog eens dunnetjes overdeden. Dat werd in onze tijd blijkbaar nog net acceptabel geacht.

Maar Hagenbeck was ambiteus – hij had overal ter wereld scouts, en een gigantisch netwerk van helpers die niet alleen zorgden voor de aanvoer van exotische dieren als giraffen en olifanten, maar ook van complete volkeren als eskimo’s, hindoes, bedouïnen en indianen, die je er in hun “natuurlijke” omgeving kon bekijken, waarbij ook wat exotische rituelen werden uitgevoerd. Want Hagenbeck wou meer zijn dan alleen maar een dierentuin, hij wou een grootscheeps pretpark met een educatieve functie.

In het boek Carl Hagenbeck’s Empire of Entertainment wordt de hele geschiedenis van Hagenbeck en zijn verbazingwekkende emperium  uiteengezet. Hagenbeck wordt in Duitsland beschouwd als een voorloper van Disney. De tentoonstellingen die hij organiseerde, en waarmee hij heel Europa rondreisde waren enorm succesvol, en hoewel Hagenbeck’s shows nu wat mensonterend overkomen waren zijn bedoelingen juist nobel en wetenschappelijk. Er zat natuurlijk een kolonialistisch element aan, maar hij wou de westerse mens ook begrip bijbrengen voor andere culturen.

Er zijn wel meer tegenstrijdigheden en knelpunten  aan te wijzen in Hagenbecks idealistische en tegelijk commerciële streven naar de optimale etnografische show, maar het boek is interesant voor iedereen die juist in die tegenstrijdigheden geïnteresseerd is, maar ook voor iederen die meer wil weten van de geschiedenis van dierentuinen, musea, pretparken, panorama’s, bioscopen, wereldtentoonstellingen en themaparken, want Hagenbeck wist ze allemaal op een fascinerende manier te combineren. 

• Eric Ames – Carl Hagenbeck’s Empire of Entertainments – University of Washington Press – ISBN 978-0-295-98833-7

Een ansichtkaart die je in Hagenbeck’s dierentuin kon kopen, met een eskimomeisje.