gerhard richter - atlas

De kunstenaar Gerhard Richter is misschien wel de interessantste levende kunstenaar van dit moment. Een gretig genie dat nog steeds ongelofelijk productief is. Van al zijn projecten kun je tegenwoordig ook in boekvorm kennis nemen, waardoor je een steeds uitgebreider en beter een beeld krijgt van de kunstenaar in al zijn facetten. Bij Richter zijn dat nogal wat facetten, waarbij zijn streven naar verschillende vormen van het niets misschien wel het intrigerendst zijn.

We hebben het hier al eerder over zijn Atlas gehad. Je zou het wat onbeleefd zijn knipselarchief kunnen noemen, met foto’s, collages en schetsen, waarbij hij de foto’s vaak zelf maakte, maar ook vaak uit kranten en tijdschriften knipte. De editie van 2006 (er zijn in de loop der jaren meer dan tien verschillende edities verschenen) is een boek geworden van 862 pagina’s, waar je de gretigheid van Richter heel mooi aan af kunt lezen.

Richter lijkt altijd op zoek naar een soort gemene deler, of naar juist dat ene beeld waar je niet meer naar kijkt omdat het tot cliché verworden is. Pagina’s vol foto’s die in een bos genomen zijn, maar dan zo dat je letterlijk door de bomen het bos niet meer ziet en er een soort rommelige vorm van niets ontstaat. Pagina’s vol foto’s van wolken, waarbij het niet gaat om de wolken die voor een weerkundige interessant zouden kunnen zijn, maar juist om de alledaagse wolk waar je er al zoveel van gezien hebt dat je ze niet bewust meer ziet. De zee, een bergmeer, appeltjes, brandende kaarsen, weilanden, maar ook baby’s, of zwartwit portretten van beroemdheden. Ook laat hij pagina’s vol foto’s zien van details van verfstreken, en veel doorsneekiekjes.

Helemaal in het begin van het boek vind je nog wat beelden die iets dramatisch hebben, later lijkt Richter juist steeds meer op zoek te gaan naar volstrekt dramaloos beeld. En feitelijk wordt zijn werk dan steeds intrigerender. Want “niets” bestaat niet, maar Richter lijkt steeds weer pogingen te doen om er via allerlei verschillende omwegen toch in de buurt te komen. Dat levert een fascinerende speurtocht op, die je via verschillende projecten goed kunt volgen, maar die hier, in de Atlas van Richter, ook heel mooi vanaf de zijlijn te bezichtigen is.

Want de Atlas geeft een goed inzicht in de fascinaties en de schilderpassies van Gerhard Richter. Een opmerkelijke blik in de keuken van de schilder, waarbij de magie van zijn werk niet verloren gaat, maar juist versterkt lijkt te worden, en daardoor een onmisbaar onderdeel van zijn oeuvre is geworden.
Een magnifiek en inspirerend boek.