In de documentaire televisierie Het Bourgondisch Complot vaart fotograaf Michiel Hendryckx met het verbouwde vrachtschip de Maria van Dam van België naar Bourgondië. In een van de eerste afleveringen leest hij, ter verklaring van de naam van het schip de bladzijde voor uit Willem Elsschot’s Het Dwaallicht die je hier rechts ziet. Dat geeft al aan hoe diep de boeken van Elsschot verankerd zijn in de Vlaamse cultuur.

Het Dwaallicht is het verhaal van een oudere blanke man die in Antwerpen op een avond op straat wordt aangeklampt door drie zwarte mannen die hem een kaartje in de hand stoppen met de vraag “where?”. Ze zijn op zoek naar Maria van Dam, die overigens na een lange tocht niet gevonden wordt. De ik-figuur blijkt tijdens de zoektocht het hart op de juiste plaats te hebben, en het verhaal gaat onder meer over autochtonen, vooroordelen en gastvrijheid.

Dick Matena maakte van Het Dwaallicht een beeldverhaal, met tekeningen in gewassen sepia, en met de originele tekst onveranderd gehandhaafd. Matena’s bewerking van Reve’s De Avonden vond ik niet echt geslaagd, omdat de somberheid en de neerslachtigheid van de jaren vijftig weliswaar goed getroffen waren, maar de humor van Reve, die toch door de tekst heenkiert, met de bruine inkt was weggewassen.

Humor is niet het opvallendste kenmerk van het Dwaallicht, maar ook hier wordt het verhaal wel erg somber weergegeven. En er treedt nog een ander effect op, waar Matena, vermoed ik, niet op verdacht geweest is. Dat er in een tekst uit 1947 over “zwartjes” gepraat wordt accepteer je tot op zekere hoogte, maar als er in een beeldverhaal anno 2009 ook “zwartjes” staat is dat eigenlijk niet acceptabel meer.

Daarnaast is het natuurlijk ook zo, dat een goede tekst een bewerking als deze eigenlijk niet echt goed verdraagt omdat je als lezer de mogelijkheid ontnomen wordt om zelf in te vullen en tussen de regels te lezen. Iets waar de kale teksten van Elsschot juist bij uitstek geschikt voor zijn. Maar het troosteloze van de vruchteloze zoektocht heeft Matena dan weer heel goed vastgelegd.

• Willem Elsschot – Het Dwaallicht – een beeldverhaal door Dick Matena – Athenaeum – Polak & Van Gennep – Amsterdam 2008 – ISBN 978-90-253-6400-7