
borát het verhaal van een legendarisch radioprogramma in een boek en twee cd's
Borát was een uniek radioprogramma van de VPRO – Monty Python op de radio, op zijn Nederlands, maar dan toch net even een slag anders, en soms zelfs veel leuker. Absurdistische humor zou je het kunnen noemen, of superieur geouwehoer. Het was in ieder geval humor waar je, zoals de Engelsen zeggen, een “aquired taste” voor moest hebben – als je Borát niet leuk vond was het moeilijk uit te leggen waarom het precies zo leuk was wat daar gebeurde. Ik was een fan, en ging ook naar de afscheidstournee die het Borát-team langs kleine theaterzaaltjes bracht, en waar ik in een afgeladen Huize Maas in Groningen ook striptekenaar Jan Kruis tussen het publiek zag zitten. Borát had een breed publiek van mensen met een merkwaardig gevoel voor humor.
In het boek dat bij uitgeverij Rubinstein verscheen vertelt programmamaker Rik Zaal het verhaal van Borát. Dat is al erg leuk, ook doordat je niet precies weet wat je van dat verhaal allemaal moet geloven. Dat Borát een niet–bestaand Tsjechisch woord is nemen we zonder meer aan, maar er wordt aardig wat gemystificeerd, heb ik de indruk, maar ook dat past helemaal in de sfeer van het programma, dat zes jaar lang werd uitgezonden. Van de 251 afleveringen koos Zaal er twee uit die als cd bij het boek worden geleverd, en die twee vormen uiteraard de lakmoesproef – is Borát nog steeds zo leuk als dertig jaar geleden? Borat nummer 100 met “het beste uit de eerste honderd afleveringen” werd uitgezonden op 14 september 1986, Borát 157 “zomaar een goedgelukte aflevering”, op 3 november 1987.
Borát werd gemaakt door Rik Zaal, met onder meer Marjan Luif, Jet van Boxtel, Herman Koch en Michiel Romeyn, en kan dus heel goed als de voorloper van Jiskefet worden gezien. Luister maar eens naar dit fragment van Herman Koch:
Of beluister even dit idiote fragment waarin Herman Koch, Michiel Romeyn en Marjan Luif een schitterende karikatuur van een hoorspel neerzetten door een volstrekt onverstaanbaar eettafelgesprek te voeren waarin af en toe een half verstaanbaar woord voorkomt waardoor je toch blijft luisteren:
Maar ik merkte dat de ouderwetse slappe lach pas echt weer goed toesloeg bij Kees Dijkstra, en dan komen we bij een vorm van humor die moeilijk uit te leggen valt – te flauw voor woorden, maar juist door de manier waarop Ottolien van Boeschoten Kees Dijkstra met zijn “nou” perfect neerzet verschrikkelijk leuk. Waarom hebben we na Borát eigenlijk nooit meer iets van die Ottolien van Boeschoten gehoord?
Nog één voorbeeld van de absurdistische humor waar Borát uniek in was. Een scene die kan wedijveren met Monty Python’s parrotscene wat mij betreft – Marjan Luif begint hier heel rustig uit te leggen waarom ze vegetariër is geworden en gaat dan een visrecept met ons delen. Als je, tegen de tijd dat ze “sorry” zegt, nog niet in de lach bent geschoten is Borát waarschijnlijk niet helemaal jouw humor, maar als je hier, net als ik, heel erg om moet lachen, dan zijn de twee uurtjes Borát die hier door Rubinstein uit de archieven gered zijn een absolute aanrader.
Rik Zaal begon Borát met Wim T Schippers, maar de twee gingen ieder een andere kant op – Schippers maakte op Radio 3 Ronflonflon met Jacques Plafond en Zaal ging op zondag naar Radio 1 met Borát. Schippers werd beroemd, maar Zaal en Borát waren bijna vergeten, behalve door een aantal luisteraars die ongetwijfeld net zo blij zijn als ik dat Borát na al die tijd weer even aan de vergetelheid ontrukt wordt. Het was voor mij een klein feest om die twee afleveringen terug te horen, en eerlijk gezegd smaakt het naar meer.
- Rik Zaal – Borát – Het verhaal van het legendarische radioprogramma – Boek + 2 cd’s – Rubinstein – ISBN 9789047621102
- Bestel Borát hier bij een bekende webwinkel:Borát