stefan themerson
De schrijver Stefan Themerson is een wat curieus geval. Deze Pools/Engelse schrijver is namelijk alleen in Nederland wereldberoemd, en dan eigenlijk alleen onder schrijvers en wat je “gevorderde lezers” zou kunnen noemen. Het grootste deel van Themerson’s boeken is in het Nederlands vertaald nadat WF Hermans enthousiast over die boeken geschreven had. Als je eenmaal door Themerson gegrepen bent wil je eigenlijk alles van hem lezen. Themersonliefhebbers hebben dan ook meestal zijn complete oeuvre in de kast staan.
Themerson woonde en werkte tot de Tweede Wereldoorlog in Polen. Na een vlucht naar Engeland bleef hij de rest van zijn leven in Londen wonen en schreef verder in het Engels, en gaf zijn eigen boeken uit bij zijn Gaberbochus Press. Misschien is zijn Nederlandse succes wel te verklaren uit het feit dat hij geen Poolse schrijver was, maar eigenlijk ook geen Engelse.
Kenmerkend aan alles wat hij schreef was een hilarisch gevoel voor humor, gecombineerd met serieuze diepgang. Je schiet, als je hem leest, regelmatig vreselijk in de lach, terwijl je ook stevig aan het denken wordt gezet. Bovendien zitten zijn boeken zeer goed in elkaar. Zijn Tom Harris bijvoorbeeld is het enige boek dat ik meteen nadat ik het uit had meteen opnieuw begon te lezen, om te kijken waar ik nu precies op het verkeerde been was gezet en hoe.
Behalve Hermans had Themerson nog een paar pleitbezorgers in Nederland. Nicolaas Matsier bijvoorbeeld, en K Schippers. Maar er zijn nog veel meer Nederlandse schrijvers die bewonderend over hem geschreven hebben. Toch zou het jammer zijn als Themerson als een “writer’s writer” zou worden afgedaan. Daar is hij te grappig en te goed voor. Als taal, ethiek, vrijheid, toeval, de menselijke waardigheid en het belang van goede manieren onderwerpen zijn die je aanspreken moet je hem zeker eens gaan lezen.
Gelukkig is er onlangs bij de Bezige Bij een fraaie herdruk verschenen van een aantal van zijn boeken onder de titel Woeff Woeff en ander proza.
- Woeff Woeff en ander proza
met inleiding van Nicolaas Matsier
door: Stefan Themerson
Deze bijzondere uitgave bevat de boeken Aardje Stapper, Generaal Piesc, De hoofdinspecteur en de ultra-intelligente machine; Logica, etiketten en vlees; Woeff Woeff; Een leerstoel in fatsoen en Hobson’s Eiland. Bovendien zijn opgenomen een biografisch essay van Nicolas Wadley, de prachtige brieven die Stefan en Franciszka uitwisselden tijdens de oorlog, en een fraaie briefwisseling van Themerson met Bertrand Russell.
En als je dan de smaak te pakken hebt kun je verder op zoek in antiquariaten, naar zijn andere boeken. Ik adviseer je met de romans te beginnen en dan verder te gaan met de essays. Hier een keuze, ongeveer in volgorde van persoonlijke voorkeur:
- Cardinal Pölätüo (in vertaling Kardinaal Pölätüo, met een voorwoord van WF Hermans)
- Tom Harris
- Hobsons Eiland
- Euclides was een ezel
- Professor Mmaa’s Lecture
- Bayamus
- General Piesc or the Case of the Forgotten Mission
- Special Branch
- Wooff Wooff or Who Killed Richard Wagner?
- Logic, Labels and Flesh
- Factor T
- On Semantic Poetry
Hier tenslotte de eerste bladzijde van de Johan Huizinga-lezing die door de schrijver in 1981 in de Hooglandse Kerk in Leiden werd uitgesproken. Ook dat boekje is de moeite van een speurtocht meer dan waard.