Ik koester al jaren de eerste en tweede druk van Zalig zijn de schelen, een boek waar ik al kort eerder over geschreven heb toen ik het over zogenaamde duoboeken had, boeken die afwisselend door twee auteurs geschreven werden. Dan hebben we het nadrukkelijk niét over brievenboeken, of over gezamenlijk geschreven detectives waarbij je niet meer kunt zien wie nu wat geschreven heeft, maar over boeken waarbij de ene schrijver op de ander reageert.

Zalig zijn de schelen wordt soms als het eerste voorbeeld van deze formule gezien, maar Annie MG Schmidt en Henri Knap hadden ook al eens iets vergelijkbaars gedaan, en K Schippers en C Buddingh’ ook, al zijn hun boeken niet te vergelijken met dit boek, dat eigenlijk een beetje een “groeiboek” is, dat na verloop van tijd steeds leuker bleek te worden, net zoals sommige muziek dat heeft.

De schrijvers zijn niet de grootste literatoren van Nederland, maar in deze formule hebben ze wel perfect hun draai gevonden. Het idee is van een verbluffende eenvoud: Herman Pieter de Boer begon met een stuk over schele mensen, omdat ze daar allebei een zwak voor bleken te hebben, Betty van Garrel reageerde daarop met een stuk, daarop reageerde de Boer weer, enzovoorts. Dat leverde anecdotes op van soms één zin, maar ook autobiografische verhalen van enkele pagina’s.

Als de inspiratie op was, of er kwam geen associatie bovendrijven, dan mocht de troef worden ingezet en mocht er weer een schele medemens worden opgevoerd. Het leverde een ratatouille van verhalen op die amuseren, ontroeren en inspireren, want het plezier spat er vanaf – je merkt op elke pagina dat deze manier van associëren van alles losmaakt bij beide schrijvers, waardoor er vaak heel persoonlijke, intieme verhalen verteld worden, er enthousiasmes gedeeld worden – en ze willen elkaar ook graag geboeid houden, waardoor je als lezer ook geboeid mee te lezen. De opzet heeft iets onpretentieus, iets luchtigs, maar ongemerkt wordt er toch regelmatig behoorlijk de diepte opgezocht. Dat onnadrukkelijke is een van de krachten van het boek.

Uitgeverij AFdH besloot het boek opnieuw uit te geven en ze hebben er prachtig werk van gemaakt – het ziet er niet alleen veel beter uit dan de eerste twee drukken, het is ook op beter papier gedrukt, op een mooi, iets langwerpig formaat dat lekker in de hand ligt, en door op een geraffineerde manier een steunkleur te gebruiken krijgt het boek nog extra cachet. Vergelijk de bladzijden die ik hier laat zien maar eens met die uit de eerste druk, dan zie je wat ik bedoel. Alleen al de manier waarop zo’n liedtekst even in kleur wordt gedrukt, en de manier waarop wordt duidelijk gemaakt of Herman Pieter de Boer (H) aan het woord is of Betty van Garrel (B). Met dit soort details heeft dit tijdloze boek de liefdevolle behandeling gekregen die het verdiende.

Zalig zijn de schelen is het boek dat ik het vaakst heb weggegeven (elke keer als ik het ergens in een rommelmarkt of antiquariaat tegenkwam nam ik het mee), maar nu kan ik gelukkig iedereen weer gewoon adviseren het zelf te kopen. Een van de leukste en inspirerendste boeken uit de Nederlandse literatuur.

• Herman Pieter de Boer en Betty van Garrel – Zalig zijn de schelen – AFdH Uitgevers – ISBN 978 9072 603203 – € 19.50

PS
In de tweede druk was “De kleine encyclopedie” – een los personenregister dat achterin de eerste druk nog wel te vinden was, verdwenen. AFdH heeft het terecht opnieuw opgenomen.

Ik was met mijn broer Ruud al lang Briefboekjes heen en weer aan het sturen toen ik voor het eerst een exemplaar van “Zalig zijn de schelen” in handen kreeg. De formule lijkt er sterk op, hoewel de briefboekjes in eerste instantie vooral bedoeld waren om beeldend op elkaar te reageren.

In dit magazine hebben we een paar jaar geleden samen met lezers dezelfde formule nog eens toegepast in de reageerbuis. Misschien voor herhaling vatbaar? Want het blijft een gouden formule, wat mij betreft.