stefan themerson
Themerson woonde en werkte tot de Tweede Wereldoorlog in Polen. Na een
vlucht naar Engeland bleef hij de rest van zijn leven in Londen wonen en
schreef verder in het Engels, en gaf zijn eigen boeken uit bij zijn
Gaberbochus Press. Misschien is zijn Nederlandse succes wel te verklaren uit
het feit dat hij geen Poolse schrijver was, maar eigenlijk ook geen Engelse.
Kenmerkend aan alles wat hij schreef was een hilarisch gevoel voor humor,
gecombineerd met serieuze diepgang. Je schiet, als je hem leest, regelmatig
vreselijk in de lach, terwijl je ook stevig aan het denken wordt gezet.
Bovendien zitten zijn boeken zeer goed in elkaar. Zijn Tom Harris
bijvoorbeeld is het enige boek dat ik meteen nadat ik het uit had meteen
opnieuw begon te lezen, om te kijken waar ik nu precies op het verkeerde
been was gezet en hoe.
Behalve Hermans had Themerson nog een paar
pleitbezorgers in Nederland. Nicolaas Matsier bijvoorbeeld, en K Schippers.
Maar er zijn nog veel meer Nederlandse schrijvers die bewonderend over hem
geschreven hebben. Toch zou het jammer zijn als Themerson als een "writer's
writer" zou worden afgedaan. Daar is hij te grappig en te goed voor. Als
taal, ethiek, vrijheid, toeval, de menselijke waardigheid en het belang van
goede manieren onderwerpen zijn die je aanspreken moet je hem zeker eens
gaan lezen.
Gelukkig is er onlangs bij de Bezige Bij een fraaie herdruk verschenen
van een aantal van zijn boeken onder de titel Woeff Woeff en ander proza.
-
Woeff Woeff en ander proza
met inleiding van Nicolaas Matsier
door: Stefan Themerson
Deze bijzondere uitgave bevat de boeken Aardje Stapper, Generaal Piesc, De hoofdinspecteur en de ultra-intelligente machine; Logica, etiketten en vlees; Woeff Woeff; Een leerstoel in fatsoen en Hobson's Eiland. Bovendien zijn opgenomen een biografisch essay van Nicolas Wadley, de prachtige brieven die Stefan en Franciszka uitwisselden tijdens de oorlog, en een fraaie briefwisseling van Themerson met Bertrand Russell.
En als je dan de smaak te pakken hebt kun je verder op zoek in antiquariaten, naar zijn andere boeken. Ik adviseer je met de romans te beginnen en dan verder te gaan met de essays. Hier een keuze, ongeveer in volgorde van persoonlijke voorkeur:
- Cardinal Pölätüo (in vertaling Kardinaal Pölätüo, met een voorwoord van WF Hermans)
- Tom Harris
- Hobsons Eiland
- Euclides was een ezel
- Professor Mmaa's Lecture
- Bayamus
- General Piesc or the Case of the Forgotten Mission
- Special Branch
- Wooff Wooff or Who Killed Richard Wagner?
- Logic, Labels and Flesh
- Factor T
- On Semantic Poetry
Hier tenslotte de eerste bladzijde van de Johan Huizinga-lezing die door de schrijver in 1981 in de Hooglandse Kerk in Leiden werd uitgesproken. Ook dat boekje is de moeite van een speurtocht meer dan waard.
