Ben Katchor’s verzamelbundel korte ontregelende strips Hand Drying in America maakte meteen nieuwsgierig naar meer, want Katchor heeft een merkwaardige, vreemde manier van kijken en kan je met zijn opmerklijke gevoel voor humor als lezer net even anders tegen zaken aan laten kijken.

The Jew of New York is een krankzinnig verhaal van een kleine honderd pagina’s dat begint met de terugkeer van Nathan Kishon naar New York in 1830. Een paar jaar eerder was hij met de New Yorkse politicus Mordocai Noah meegereisd naar een eiland bij Buffalo, waar ze een Israëlische staat zouden stichten, want de theorie was dat de Indianen die er al woonden eigenlijk van oorsprong ook joden waren. Daar bleken die Indianen anders over te denken, dus dat plan liep al meteen volledig mis, en Nathan Kishon gaat vervolgens eerst vier jaar bevers vangen met een pelshandelaar.

Hij vertelt zijn verhaal aan een oude vriend die hem herkent als hij hem, gehuld in een laken, door de straten van New York ziet lopen. Hij had namelijk wel een hotelkamer geboekt, maar kon niet slapen omdat hij al die jaren buiten in de wildernis geslapen had, en was dus, met een laken, op het grasveld voor het hotel gaan slapen. Kishon vertelt zijn hele geschiedenis dan ook gehuld in een laken.

The Jew of New York is daarnaast ook het verhaal van een anti-semitisch toneelstuk van die titel dat zal worden opgevoerd, en daarmee ook het verhaal van het dagelijkse, “gewone” antisemitisme in de negentiende eeuw. Verder komen er allerlei andere opmerkelijke opvattingen uit die tijd langs, dankzij pamfletten en folders uit die tijd die Katchor verwerkte in zijn strip.

Het is ook het verhaal van een paar ondernemers, waaronder die van de Lake Erie Soda-Water Company (waarbij het aan te raden is ook de zogenaamde reclamefolder die afgedrukt is volledig te lezen, want er zitten een paar subtiele scherpe grappen in verwerkt), het verhaal van obsessies (de pelzenhandelaar is bijvoorbeeld verliefd op Miss Patella, een toneelspeelster die elk jaar opnieuw een afscheidstournee houdt, en die obsessie neemt een absurde wending, waarbij de pelsjager wel heel merkwaardig eindigt, in een rariteitenkabinet).

Maar er gebeurt in dit krankzinnige boek, dat een beeld schetst van New York in de eerste helft van de negentiende eeuw, nog veel meer – we maken ook kennis met een kabbalist die woorden zonder betekenis optekent (het opslurpen van een oester bijvoorbeeld – zhaloup…) en met een pelgrim die zakjes zand van het Heilige Land met zich meezeult waarin Amerikaanse joden zich kunnen laten begraven, en dan is er de koshere slager waar het hele verhaal mee begon, die in ongenade raakte doordat alle tongen die hij kreeg door een knecht in één ton werden gegooid, waardoor hij ook niet-koshere tongen leverde aan joodse klanten.

Het lijkt een chaos aan wilde verhalen, maar als je gaat lezen valt dat enorm mee, want Katchor heeft zijn verhaal mooi gestroomlijnd en ingebed rond het verhaal van Nathan Kishon, en de zijlijnen (het zijn er nog veel meer dan ik noemde) passen er mooi in. Bovendien weet hij op een geniale manier alle verhaallijnen af te ronden en de cirkel perfect rond te maken, waarbij je overigens wel het gevoel hebt dat je het boek minstens twee keer moet lezen omdat je de eerste keer te veel gemist hebt.

Wat het boek vooral zo goed maakt is de humor van Katchor, waar je regelmatig hardop bij zit te lachen, maar veel vaker stilletjes bij zit te grinniken en te grijnzen, maar die vooral doordesemd is van een diepe waarheid – je hebt het gevoel dat hij de humor gebruikt om je de diepste waarheid van het New York van de negentiende eeuw te laten zien. En dat maakt het niet alleen een bijzonder leuk, maar vooral ook een erg indrukwekkend boek.

• Ben Katchor – The Jew of New York – Pantheon Books – ISBN 978-0-375-70097-2