De Catalaanse fotograaf Joan Fontcuberta speelt constant een spel met de werkelijkheid en de waarheid, en hij onderzoekt feitelijk steeds hoe je met behulp van fotografie iedereen kunt besodemieteren. Dat lukt hem verbijsterend goed, telkens weer, en telkens weer op een verbluffend andere manier.

In het boek The Photography of Nature, dat als je het omdraait The Nature of Photography heet, vind je zes van Fontcuberta’s projecten, en je wordt als kijker zes keer volledig op het verkeerde been gezet.

Het begint met Herbarium, waar je foto’s van planten ziet, geheel in de stijl van Karl Blossfeldt, die in de jaren dertig van de vorige eeuw planten op een neutrale achtergrond fotografeerde, zodat je precies en nauwkeurig de plant in kwestie in beeld kreeg. Hier zie je net zulke foto’s, met Latijnse onderschriften als “Guillumeta polymorpha”, waardoor je de indruk krijgt de officiële plantennaam te zien, maar als je wat beter kijkt is er toch iets vreemds aan de hand met deze foto’s – de planten zijn inderdaad “polymorf” – ze zijn samengesteld uit verschillende planten, vaak met wat pakpapier, electriciteitsdraad, wc-papier, of ander materiaal. Als je dat eenmaal door hebt ga je heel anders kijken naar dit herbarium, en ben je ook wat meer op je hoede bij de volgende projecten.

In Fauna maken we in een uitgebreide fotoreportage, die zo te zien gemaakt is voor een wetenschappelijk tijdschrift, kennis met een Duitse geleerde die onder meer een behaarde forel heeft ontdekt, een slang op pootjes en, de topper, een centaur-aap, de “Centauris neandertalensis”, alles tot in detail uitgewerkt, met complete opgezette beesten, het gedetailleerde levensverhaal van de wetenschapper, enzovoorts.

Sirens voert in een zogenaamde reportage voor een “National Geographic”-achtige reportage een Franse pater op die in Zuid-Frankrijk in het begin van de vorige eeuw een aantal rotsafdrukken van skeletten ontdekte die het bestaan van zeemeerminnen onweerlegbaar bewijzen. Ook hier weer vele subtiele details die het verhaal een fraaie overtuigingskracht meegeven.

Er is nog een fraai geschiedvervalsend verhaal getiteld Sputnik, over een Russische ruimtevaarder, die zogenaamd stilletjes en geheimzinnig uit de geschiedenis is weggeschreven. Ook hier wordt het verhaal, aan de hand van foto’s en details, zo overtuigend verteld dat er ondertussen heel wat mensen schijnen te zijn die het verhaal echt zijn gaan geloven.

Er staan nog twee projecten in het bijzonder fraaie boek (dat overigens een mooi tactiel omslag heeft), eentje met prachtige verstilde landschappen die geen landschappen blijken te zijn, en een met sterrenhemels die geen sterrenhemels blijken te zijn.

Maar er moet wat te ontdekken overblijven, dus als je nieuwsgierig geworden bent en je wil weten hoe dat precies zit, dan zul je toch echt zelf dit magnifieke boek moeten aanschaffen.

• Joan Fontcuberta – The Photography of Nature / The Nature of Photography – Mack ISBN 9781907946516

Joan Fontcuberta is de winnaar van de Hasselblad Foundation International Award in Photography 2013