
anything out of nothing - foto's thijs heslenfeld - tekst rinke verkerk
© tekst Rinke Verkerk, foto Thijs Heslenfeld
Anything out of Nothing is in alle opzichten een opmerkelijk boek, en het is het indrukwekkendste boek over vluchtelingen dat ik ooit in handen heb gehad, en ook het aangrijpendste. In één keer uitlezen lukte me niet, ik heb het een paar keer moeten wegleggen, onder meer nadat ik de tekst en de foto las en zag die ik je hier laat zien.
Fotograaf Thijs Helsenfeld en de jonge journalistre Rinke Verkerk wilden een boek maken dat niet over vluchtelingen zou gaan, maar waarin de vluchtelingen in de vluchtelingenkampen zelf aan het woord zouden komen. Dat is ze zeker gelukt, maar dat maakt het ook een schrijnend boek, want ze constateren tussen neus en lippen door dat de hulpinstanties zich nauwelijks binnen de kampen begeven, en dat alle hulp vanuit de zijlijnen wordt geregeld.
Het gaat hier over Syrische vluchtelingen, en Heslenfeld en Verkerk constateren al snel dat er één groot verlangen is bij deze mensen: ze willen het liefste zo snel mogelijk weer naar huis, naar hun geliefde land, hun dorp en hun buren. Ze praten eindeloos over de bergen waar ze zo van houden, de rivier die langs hun huis stroomde, het brood van de bakker in hun straat en de olijven van hun eigen bomen. Nu staan hun levens stil, hun kinderen kunnen niet naar school en de toekomst is onzeker. In de grote officiële kampen zit je zo ongeveer gevangen, met legervoertuigen om te voorkomen dat vluchtelingen zonder toestemming het kamp verlaten.
Maar de verhalen in dit boek gaan daar niet over – die gaan over wilskracht en de manier waarop mensen toch wat van hun leven weten te maken. Hoop, vertrouwen en warmte, dat was wat Heslenfeld tot zijn eigen verrassing steeds weer tegenkwam. Aandacht voor elkaar, voor de kinderen, en voor de bezoekers. Zelfs de armste families wisten thee en koekjes tevoorschijn te toveren.
Heslenfeld liep op een dag door Al-Za’atari, met politieman Abdul aan zijn zij (met grote tegenzin, zoals hij zegt). Abdul was al net zo verrast als Heslenfeld hoe snel het kamp veranderde, in positieve zin. Hij wees op de manier waarop allerlei materiaal werd hergebruikt; de vluchtelingen zijn daar heel bedreven in. “Deze mensen kunnen iets uit niets maken”, zie hij bewonderend. Daar komt de titel van het boek vandaan: Anything out of Nothing. Die vier woorden sommen het op: de ongelofelijke veerkracht van de Syriërs, de manier waarop ze nooit het hoofd buigen, wat er ook gebeurt, hoe erg de terugval ook is. De eindeloze creativiteit om te overleven in plaatsen waar wij het waarschijnlijk na een paar dagen al zouden opgeven. De waardigheid waarmee ze dat doen.
Het boek vertelt korte verhalen van mensen die gefotografeerd zijn door Thijs Heslenfeld en geïnterviewd door Rinke Verkerk, daarna volgen er nog een paar uitgebreidere portretten die bijna nog aangrijpender zijn. Het is een boek dat je stukje voor beetje leest en dat je dan nooit meer zult vergeten.
Over de vormgeving nog het volgende – als alle boeken van Heslenfeld ziet dit boek er bijzonder uit en is het fantastisch vormgegeven, maar hier is nog iets bijzonders aan de hand: je moet het van achter naar voren lezen. Dat heeft uiteraard te maken met hoe je Arabische teksten leest, maar je raakt ook even in verwarring, en dat is ook het effect dat de makers willen bereiken – je moet je als lezer echt even in de vluchteling verplaatsen – op microniveau voel je iets van de verwarring die het leven van een vluchteling kenmerkt. Het is overigens opmerkelijk hoe snel je daar aan gewend bent, en op een vreemde manier raak je er nog betrokkener door. Als je een boek aanschaft gaat een deel van de opbrengst naar een vluchtelingenkamp – als je het boek gelezen hebt snap je waarom, en ik vermoed dat je dan meteen een paar exemplaren aanschaft om weg te geven aan vrienden en familie.
- Thijs Heslenfeld & Rinke Verkerk – Anything out of nothing – ISBN 978-90-812479-4-7
- Bestel het boek hier rechtstreeks bij Thijs Heslenfeld; er gaat 5 euro per boek naar een gezin in het vluchtelingenkamp Al Za’atari: Anything out of nothing
- Bestellen via Bol.com kan ook, ook dan gaat er 5 euro naar een vluchtelingengezin: Anything out of nothing