De foto’s in het boek Eduard Spelterini und das Spektakel der Bilder zijn voor onze ogen niet echt spectaculair meer, maar in zijn tijd, ruim een eeuw geleden, waren ze dat wel degelijk. Spelterini vloog in een luchtballon over de Alpen, over de piramides van Egypte, boven Johannesburg en Kopenhagen, en overal maakte hij foto’s. Ook dat klinkt nauwelijks spectaculair, maar het is goed om je te realiseren wat voor expeditie dat elke keer was.

Om te beginnen vloog hij niet in de heteluchtbalonnen die je tegenwoordig zo veel ziet. De gasballon waarin Spelterini de lucht in ging moest, met behulp van een enorme voorraad per trein aangevoerde gasflessen, gevuld worden, wat niet alleen veel kennis en ervaring vroeg omdat het tamelijk gevaarlijk was, maar wat ook bijzonder duur was. Het grote voordeel van deze ballon was dat je hem kon sturen.

Dan de foto’s. Die werden gemaakt op glasplaatnegatieven die, zeker in de eerste jaren van zijn expedities, meteen ontwikkeld dienden te worden. Dat betekende dat er in de mand na elke opname een donkere kamer werd ingericht om de glasplaat te ontwikkelen. Het maken van de foto was overigens al ingewikkeld genoeg, want elke kleine windvlaag zorgde al voor een onscherpe foto, en hoe hoger je kwam hoe slechter de beeldkwaliteit. Bij de landing sneuvelden er dan vaak ook nog wat van die breekbare glasplaten.

Spelterini verdiende zijn geld door met ingekleurde dia’s die van zijn originele glasnegatieven werden gemaakt op toernee te gaan en over de hele wereld voorstellingen te geven met een voor die tijd ronduit spectaculaire diashow die hij met spannende verhalen aan elkaar praatte in de vier talen die hij vloeiend sprak. Dat leverde meestal voldoende op voor een volgende expeditie, al moest hij vaak betalende rijke passagiers meenemen, maar Spelterini had niet het commerciële inzicht van andere ballonvarende fotografen die hun foto’s verkochten aan de geïllustreerde tijdschriften van die tijd, of die boeken uitbrachten met hun foto’s. Spelterini was beroemd om zijn diashows, maar toen die mode voorbij was werd hij vergeten.

Dat dit onterecht is kunnen we constateren in het schitterende fotoboek met zijn ingekleurde foto’s. Je kunt je voorstellen dat deze foto’s, waar mensen meevlogen over de Alpen in een tijd dat vliegtuigen nog niet hoog genoeg konden vliegen, of hun eigen stad voor het eerst van bovenaf konden bewonderen, indruk maakten. Spelterini had bovendien gevoel voor compositie en was ook verder een ware kunstenaar, want de kleuren van zijn foto’s zijn niet zo kitscherig als die van ingekleurde ansichtkaarten uit die tijd, doordat Spelterini nauwkeurig aantekeningen maakte over de kleuren die hij zag toen hij de foto maakte, waardoor de foto’s zo natuurgetrouw mogelijk ingekleurd werden. En dat in een tijd waarin zwartwitfotografie al indruk maakte.

Daardoor zit je ook nu nog vol bewondering door het fotoboek te bladeren, en kun je bijna de stilte horen die daarboven, hoog in de lucht, bij het ballonvaren hoorde. De foto’s lijken tijdloos, maar toch heb je het gevoel dat je een tijdreis van een eeuw maakt. Bijzonder.

• Eduard Spelterini und das Spektakel der Bilder – de ingekleurde dia’s van de ballonpionier (tweetalige Engels-Duitse uitgave) – Scheidegger & Spiess – ISBN 978-3-85881-303-9