Vanaf de jaren tachtig is er een overproductie van economen en managers. Het bedrijfsleven kon deze plaag niet absorberen. Veel van deze types zijn dan ook tegen heug en meug in de collectieve sector terechtgekomen. Daar richten ze nogal wat schade aan.

Hun mensbeeld is dat van de homo economicus. Een denkbeeldig figuur die zijn arbeid ruilt voor geld. Om deze economische mens ‘aan te sturen’ worden financiële prikkels en sancties ingezet. De economische mens moet voortdurend worden ‘afgerekend’ op zijn prestaties. Of er voldoende ‘productie’ gedraaid wordt kan gecontroleerd worden door outputsturingssystemen en tijdregistratieformulieren.

Thuishulpen hebben nu een scanner om over de streepjescode te vegen zodra een werkje uitgevoerd is. Bed opmaken: drie minuten, bejaarde wassen vier en een halve minuut en aankleden twee minuten. De maatschappelijk werkende heeft acht minuten voor een intakegesprek en zestien minuten voor het schrijven van een rapportje. Op de universiteit moeten wekelijks briefjes ingeleverd worden wanneer en hoe lang je thuis gewerkt hebt.

In het bedrijfsleven is deze werkwijze allang achterhaald. Daar zijn ze er achter dat motivatie gebaseerd op ruilrelaties niet werkt. Beter is het wanneer werknemers door het werk zelf gemotiveerd worden. Daarvoor wordt overal gestreefd naar taakverbreding en spreiding van verantwoordelijkheid. Dat leidt tot een houding die in de psychologie intrinsieke motivatie wordt genoemd.

Economen en managers kunnen niets met zo’n gedachtegoed. In de sectoren waar ze verdwaald zijn, het onderwijs, het welzijnswerk, de gezondheidszorg, de universiteit, waren mensen intrinsiek gemotiveerd. Helaas is het heel goed mogelijk deze soort motivatie te verpesten. Een eenvoudige prikklok doet wonderen.

Laat mensen die het leuk vonden ouderen te helpen steeds tijdschrijven en zet er een bureaucratisch management op om dat allemaal te controleren en de lol is er gauw af. Zet wat economische dombo’s, die menen dat het gaat om Inhuren, Aansturen en Afrekenen (IAA-management), in een ziekenhuis en wees niet verwonderd wanneer je geen verpleegsters meer kunt krijgen.

Vooral het aanstellen van managers die inhoudelijk niets weten van het werk dat onder hen verricht moet worden is funest. Op regeringsniveau is dat heel duidelijk. Van Aartsen is van Landbouw naar Buitenlandse Zaken gegaan, Pronk van Ontwikkelingswerk naar Milieu, Adelmond van Sociale Zaken naar Onderwijs en Netelenbos van Onderwijs naar Verkeer en Waterstaat. De effecten daarvan op de verschillende beleidsterreinen spreken voor zich.

De grootste misvatting is wellicht dat economen en managers denken dat de collectieve sector winst moet maken door de markt op te gaan. Dit heeft onder andere geleid tot het faillissement van het Netwerk Thuiszorg Nederland en het verdwijnen van de Rutgersstichtingen. Dit laatste leidde direct tot stijging van het aantal abortussen bij allochtone pubers. Maar misschien verzint een ‘accountmanager’ nog dat daar winst mee gemaakt kan worden.