Naar verluidt krijgen Nederlandse politieagenten verhoorcursussen waarin trucjes van het Neurolinguïstisch Programmeren (NLP) zijn opgenomen. Te denken valt aan het belang van non-verbaal gedrag. Als de verdachte over een antwoord nadenkt en links omhoog kijkt verzint hij iets. Kijkt hij rechts omhoog, dan ziet hij beelden voor zich, die hij zich echt herinnert.

H

et NLP is een verzameling technieken op het gebied van communicatie en psychotherapie, die aan populariteit schijnt te winnen. De bekendste vertegenwoordiger is vuurloper Emile Ratelband. Maar er zijn ook meer wetenschappelijk getinte figuren die de technieken toepassen in managementcursussen, in het onderwijs en de zorg voor demente bejaarden. Bovendien zou het werkzaam zijn bij het overwinnen van spinnenfobie, het verwerken van trauma’s en beter leren spellen.

Hoe ziet het gedachtegoed van de beweging er uit? Om te beginnen zijn er drie soorten mensen. Visuele, kinesthetische en auditieve. Dat zijn de zintuigen waaraan zulke mensen voorkeur geven. NLP-ers spreken van ‘weergavesystemen’.

Ze zijn te herkennen uit hun nonverbaal gedrag en het soort uitdrukkingen die ze gebruiken. Als ze nadenken kijken visuele mensen naar boven, auditieve naar links en rechts, terwijl kinesthetisch ingestelde mensen naar beneden kijken. Visuele mensen zouden voorkeur hebben voor uitdrukkingen als: op je neus kijken, mistig en terugblik. Auditieven horen belletjes rinkelen en hebben er wel oren naar. Kinesthetischen tenslotte, tillen er zwaar aan, tasten in het duister en voelen er wel voor.

Wanneer je beter contact met je medemens wilt hebben, bijvoorbeeld om hem een auto te verkopen, is het van belang deze voorkeur te imiteren. Dus wanneer iemand zegt: ‘ik kijk er nu anders tegen aan’ is hij visueel. Een reflectie als: ‘dus het klinkt je nu anders in de oren’, is dan fout, want auditief. Goed is :’er is je een lichtje opgegaan’.

Ook is het belangrijk dat je je afstemt op stemvolume, ademhaling, lichaamshouding en bewegingen van de ander. Zo vindt je aansluiting, ‘rapport’ zeggen NLP-ers. Het zou handig zijn als dit allemaal waar was, maar daar lijkt het niet op.

In 1997 zetten de rechtspsychologen Vrij en Lochun een vijftigtal onderzoeken op een rij. Daar bleek niet uit dat de zintuigentheorie enige waarde had. Als er al iets als een ‘weergavesysteem’ bestond, correleerde dat niet met bepaalde oogbewegingen of spraakgebruik.

Willem Levelt, hoogleraar psycholinguistiek in Nijmegen, schreef in 1995 het artikel: ‘Hoezo “neuro”? Hoezo “linguistisch”?’ in Intermediair. Daarin betoogde hij dat NLP niets had uit te staan met echte neurolinguïstiek. Daarin probeert men te onderzoeken hoe de hersenen spreken en verstaan sturen. De theorie over zintuiglijke weergavesystemen noemde Levelt ‘lariekoek’.

Het enige dat overeind blijft is het effect van het spiegelen van het gedrag van een gesprekspartner. Het is opmerkelijk dat dit gewoonlijk onbewust gebeurt tussen mensen die elkaar mogen. Met een bewuste afstemming is de auto al half verkocht.