Een jaar of vijfentwintig geleden deden geruchten de ronde dat het virus dat aids veroorzaakt, HIV, ontsnapt zou zijn uit de laboratoria van het Pentagon. Daar zou op grote schaal gesleuteld worden aan virussen met de bedoeling producten te vervaardigen die geschikt zouden zijn voor biologische oorlogsvoering. Het HIV zou dan een mislukt fabrikaat zijn, dat zijn dodelijke werking pas na langere tijd uitoefende.

Het idee dat het virus door mensenhand ontstaan was, verdween met de ontdekking dat apen in Afrika waarschijnlijk de besmettingsbron vormden. Toch wierp deze ontdekking weer nieuwe vragen op. Hoe was het mogelijk dat in het verloop van enkele decennia, in verschillende plaatsen in Afrika, vier verschillende virussen konden verschijnen die aids veroorzaakten?

Edward Hooper, een voormalige BBC-correspondent in Afrika heeft in een eind vorige eeuw verschenen boek daarover een theorie ontwikkeld. In

“The River: A Journey Back to the Source of HIV and Aids“ (Little, Brown) beschrijft hij experimenten met een polio-vaccin genaamd CHAT in onder andere Belgisch Congo in de vijftiger jaren.

De Amerikaanse onderzoeker Hilary Koprowski van het Wistar Instituut in Philadelphia testte het vaccin toentertijd in Congo, Rwanda en Burundi op apen. Het zijn deze landen waar de aids-epidemie uit afkomstig lijkt. De meest voorkomende virusfamilie HIV-1 goep M lijkt genetisch afkomstig van chimpansees. Hooper gelooft dat het vaccin geteeld werd op cultures van chimpansee-nieren.

In de vijftiger en zestiger jaren van de vorige eeuw was polio een belangrijke oorzaak van sterfte en blijvende verlammingen. De angst ervoor was vergelijkbaar met die voor aids tegenwoordig. De druk op onderzoekers om met een werkend vaccin te komen was zeer groot.

Ethische bezwaren van het testen van vaccins op mensen werden nauwelijks gehoord. In de Verenigde Staten werden daarvoor onder andere kinderen van vrouwelijke gevangenen en geestelijk gehandicapte kinderen in inrichtingen gebruikt. De grootste experimenten werden echter in Afrika uitgevoerd omdat daar zeer veel ‘vrijwilligers’ gevonden konden worden.

Er zijn inmiddels vier typen aids-virussen ontdekt en allen lijken ze afkomstig van apen. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de stap van aap naar mens van deze vier virussen bij toeval vrijwel tegelijkertijd plaats zou hebben gevonden. De hypothese die Hooper in zijn 1104 pagina’s tellende boek ontwikkelt, namelijk dat het in Afrika geteste CHAT-vaccin de boosdoener is, kan getoetst worden.

Op zijn minst één eenheid van het verdachte vaccin ligt nog ingevroren in het Wistar Instituut. Onderzocht zou moeten worden of dit HIV bevat of de voorloper ervan die bij chimpansees voorkomt. Het instituut is nog niet erg haastig geweest met het initiëren van zulk onderzoek. Als excuus wordt tot op heden het excuus gebruikt dat men nog geen twee laboratoria heeft kunnen vinden om dat onderzoek uit te voeren. Misschien zijn ze bang voor de schadeclaim van de eeuw.