Ik kwam op het idee omdat zowel de apartheid als BEE en soortgelijke programma’s de maatschappellijke discussie blijven domineren en een grote impact schijnen te hebben op het leven van iedere Zuid-Afrikaan.

Zo heb ik van allerlei verschillende inwoners met verschillende kleuren verwarrende verhalen gehoord over hoe ze zich bevoordeeld, dan wel benadeeld voelden door BEE en de post-apartheid regering.

Een (blanke) Nederlandse student wildlife conservatie vertelde me bijvoorbeeld dat hij zijn studie zo lang mogelijk rekt, omdat hij als blanke buitenlander geen schijn van kans maakt op een baan in ZA, maar hij wil ook niet terug naar Nederland, onder andere omdat er totaal geen markt is voor zijn vaardigheden, terwijl de Zuid-Afrikaanse economie werknemers met zijn opleiding en vaardigheden altijd nodig heeft.

Een economiestudent, waarvan ik op het eerste gezicht zou zeggen dat hij blank is, vertelde me dat hij juist blij is met BEE, omdat hij een Aziatische moeder heeft, en dus extra punten; en een grotere kans krijgt als hij solliciteert voor bedrijven die zelf ook BEE-punten willen scoren. Tijdens de apartheid was hij niet benadeeld, als zoon van een blanke vader, maar het systeem zal hem toch belonen voor zijn afkomst.

Een taxichauffeur (ik zou hem op zijn uiterlijk inschatten als “coloured”) vertelde me dit weekend dat hij het tijdens de apartheid beter had. Als “coloured” profiteerde hij van de West-Kaapse Colored Labour Preference Act, die coloured arbeiders boven Afrikaanse arbeiders (African schijnt momenteel de correcte benaming te zijn voor wat tijdens apartheid als Black werd benaamd, terwijl Black Economic Empowerment “Black” definieert als: zowel Africans, Coloureds en Indiërs die voor 1994 over de Zuid-Afrikaanse nationaliteit beschikten), maar hij voelde zich benadeeld omdat hij als zoon van een Italiaanse moeder en een Ierse vader niet gezien werd als een benadeelde burger van het vorige regime. Dit gaf hem niet alleen minder kansen op de arbeidsmarkt, maar het zorgde ook voor enkele racistische opmerkingen gebaseerd op onder andere de platheid van de neus van de meeste zwarte individuen, en de constatering dat Zuid-Afrika afstevent op dezelfde koers als Zimbabwe.

Vrienden uit Zimbabwe stellen me gerust dat het niet zo snel die kant op zal gaan, maar toch zijn er veel parallellen. Mugabe, die momenteel wellicht de meest gehate paria van de internationale politieke gemeenschap is, werd door de internationale pers geprezen na de val van Rhodesie, en veel politieke zwaargewichten van die tijd, zoals Thatcher en Reagan, staan lachend met hem op de foto. De Zuid-Afrikaanse politiek mag dan wel democratisch zijn, maar als de leidende partij ANC een effectieve 70 procent meerderheid heeft in het parlement, wat ze onder andere de mogelijkheid geeft om de grondwet te veranderen, dan ligt corruptie nooit ver van de alledaagse politieke werkelijkheid.

Losstaand van die beangstigende feiten is het wel zo dat ik de nationale pers redelijk gebalanceerd en kritisch vind overkomen, en de twee grootste oppositiepartijen (DA, 12 procent van het parlement; IFP, 7 procent van het parlement) zijn dan wel klein, maar hun kritiek word meestal niet genegeerd.

Terug naar Black Economic Empowerment. Het is duidelijk dat de meerderheid van de bevolking betere kansen moet krijgen, en een passieve aanpak is daarbij niet voldoende. Het is ook duidelijk dat een grootschalige aanpak van dit probleem grootschalige gevolgen heeft, en de verhalen die ik heb gehoord tonen aan dat het onvermijdelijk lijkt dat sommige individuen door hun “aparte” afkomst verdwijnen in een bureaucratische maalstroom, of er in verwikkeld raken. Het is ook niet zeker of de targets van BEE de zwarte bevolking gelijkwaardig belonen; tijdens mijn sociologie colleges kwam ik er achter dat veel arme zwarte gemeenschappen er juist op achteruit zijn gegaan in levensstandaard en inkomen na 1994, terwijl een nieuwe sociale en economische klasse, een rijke zwarte BEE-elite, zich steeds steviger begint te vestigen in de economie, met het gevolg dat de zwarte bevolking onderling meer ongelijkheid kent.

Om deze situatie goed te kunnen analyseren zal ik wat kritische vragen moeten stellen aan de personen die het dichtst bij de BEE staan.

Een interessante uitwas van het programma is een organisatie, Econobee ( http://www.econobee.co.za/ ), die zich specialiseert in het geven van seminars en conferenties, waar ze als accountants grote firma’s tips geven over hoe ze het gemakkelijkst, dus met de minste winstverdamping, de meeste BEE-punten kunnen scoren. Ik stuurde ze de volgende email:

I am currently writing an article on the future of South Africa, with a specific focus on (BB)BEE and the issues surrounding its implementation. I would like to receive some more information on your company and its goals. I get a mixed impression from your website, as it kind of seems like you are trying to show companies loopholes and shortcuts in BEE legislation, in order to help them improve their profit margin, while it is also clear that your company is dedicated to BEE and what it stands for. If you would like to contribute to the article, I will send some more structured questions your way, or perhaps we can arrange an interview.

Het antwoord:

Dear Rik,
We can offer you a press pass to our conference. We can discuss some of these issues at the course you can contact us later to do your interview.

Helaas moest ik die conferentie laten schieten vanwege mijn studie, maar: wordt vervolgd…