Status
Dat rijkdom status oplevert is een cultureel concept. Er zijn culturen waarin juist het delen van of het weggeven van rijkdom status geeft. Langs de kust van Californië bestond, onder de oorspronkelijke bewoners, de gewoonte van potlachs. Potlachs zijn feesten waarin de ene gemeenschap de naburige gemeenschap uitnodigt voor een feest waarbij de hoeveelheid voedsel en spullen (aardewerk, kleding, sieraden) die weggegeven worden de status van de gastgemeenschap bepaalt. Ieder jaar werd, om de beurt, zo’n potlach gehouden, waarbij het zaak was om meer weg te geven dan er het jaar daarvoor ontvangen was.

De status van weggeven
Dat liep zo nu en dan volledig uit de hand, omdat een gemeenschap vaak een heel jaar bezig was zichzelf het noodzakelijke te ontzeggen om maar genoeg over te hebben om wat ze het jaar daarvoor gekregen hadden te overtreffen in het weggeven. Vervolgens probeerden hun gasten het jaar daarop, als gastgemeenschap, dat weer te overtreffen. Allemaal omdat weggeven een hogere status had dan ontvangen.

Varkens
Ook elders op de wereld bestonden vergelijkbare gewoontes. Niet altijd met dezelfde rampzalige gevolgen overigens. De Orokaiva, een volk uit Nieuw-Guinea houden varkens. Niet om ze zelf op te eten, maar om ze weg te geven. Ze mogen, vanwege hun cultuur, alleen varkens eten die ze cadeau hebben gekregen. Dus eten ze de varkens die ze van iemand anders hebben gekregen en geven de varkens die ze zelf vet hebben gemest weg.

Verbinding
Op die manier delen ze hun bezit. Op die manier wordt delen van bezit deel van de cultuur. Je houdt geen varkens voor jezelf, je houdt ze voor de ander. De ander houdt geen varkens voor zichzelf, die houdt ze voor jou. Doordat je elkaar de producten van je arbeid geeft, leg je een verbinding met elkaar. En dat leggen van een verbinding geeft status.

Immoreel
De Orokaiva vinden het een vreemd en eigenaardig kenmerk van witte mensen dat ze hun bezit voor zichzelf houden. Wat ze helemaal vreemd vinden is dat die witte mensen anderen honger laten lijden, zelfs als ze zelf meer dan genoeg hebben of als ze beschikken over veel geld. Dat geld bij witte mensen noodzakelijk is om eten te kunnen kopen, wordt door de Orokaiva als immoreel gezien. Eten hoor je weg te geven, niet te verkopen.

Ranglijst
In de westerse, kapitalistische cultuur wordt het vergaren van rijkdom als statusverhogend gezien.  Hoe meer rijkdom iemand weet te vergaren, hoe belangrijker zo’n persoon geacht wordt te zijn. Daar zit ook een grens aan. Iemand die een miljard dollar heeft weten te vergaren, heeft weliswaar een hogere status dan iemand die ‘slechts’ honderd miljoen dollar ‘waard’ is, maar iemand die tientallen miljarden dollars bezit, voegt nog maar weinig status toe door nog eens tien miljard dollars aan zijn of haar bezit toe te voegen. Hooguit door iets hoger op de ranglijst van rijkste mensen op aarde te komen.

De status van filantroop
Door een deel van die rijkdom aan goede doelen te geven kan de status van rijkdom worden uitgebreid met de status van filantroop. Het is dan natuurlijk wel zaak om het weggeven van een deel van je rijkdom in het openbaar te doen, zodat iedereen kan zien hoeveel je wel niet weggegeven hebt. Dan richt je bijvoorbeeld een stichting op met jouw naam, en stopt daar je overtollige rijkdom in. Die stichting gebruikt dat geld om, door middel van beleggen, geld uit de samenleving te trekken, dat dan vervolgens door diezelfde stichting gebruikt wordt om aan goede doelen te geven.

Donaties
Omdat je die winsten ook zelf had kunnen houden, maar ze nu teruggeeft aan de samenleving waaraan je ze onttrokken hebt, koop je, als het ware, de status van filantroop. Datzelfde doe je door donaties aan universiteiten, musea, concertzalen of bibliotheken te doen, die daar dan een gebouw, of een deel van een gebouw van kunnen bekostigen. Als dank wordt dat gebouw of die vleugel aan een gebouw, dan naar jou genoemd. Carnegie Hall is zo bekostigd door Andrew Carnegie. Ter meerdere eer en glorie voor zichzelf.

Weggeven
Wat in onze westerse kapitalistische cultuur zelden voorkomt is dat iemand al zijn rijkdom weggeeft. Dat lijkt tegen onze cultuur in te gaan. Waarom zou je eerst zorgen dat je rijkdom verkrijgt, waardoor je status krijgt, om vervolgens alles wat die status oplevert weer weg te geven?

De gever bepaalt
Wat in onze cultuur ook zelden voorkomt is dat een filantroop direct geld geeft aan de mensen die hulp nodig hebben. De gever bepaalt vrijwel altijd wat hij weg wil geven. Zo besloot Bill Gates om kippen die ingeënt waren gratis te verstrekken aan kleine boeren in Afrika. Die kippen leverden meer vlees op dan de kippen die die boeren zelf hielden. Het probleem was alleen dat die kippen de kippen die de boeren voorheen hielden verdrongen en dat die boeren, toen ze die kippen eenmaal hadden verkocht en opgegeten, weer van nieuwe kippen moesten worden voorzien. Dat moesten dus weer kippen worden die waren ingeënt. En die moesten die boeren kopen.

Afhankelijk
Hun eigen kippen hadden ze immers weggedaan omdat die te weinig vlees opleverden in verhouding met Bill’s kippen. Bill’s kippen konden niet door de lokale bevolking worden gefokt omdat de kuikens die dat opleverden, het niet redden zonder inenting. In plaats van ze te helpen had Bill’s goede daad de boeren afhankelijk gemaakt van de westerse kippenindustrie. En dat terwijl de kippen die ze hielden weliswaar minder vlees opbrachten, maar resistent genoeg waren om het zonder inentingen te kunnen redden.

De filantroop bepaalt wat goed is
Natuurlijk had Bill Gates het geld dat hij hiervoor had uitgetrokken ook gewoon onder die boeren kunnen verdelen en hun zelf laten bepalen wat ze met dat geld wilden doen. Maar dat is niet wat filantropie doet. De functie van filantropie is het kopen van status door de filantroop. Dat zorgt voor een patriarchale basisinstelling. De filantroop bepaalt wat goed is voor de hulpbehoevende. Dat zo’n hulpbehoevende dat niet zelf kan bepalen is deel van de deal.

Hoge en lage status
Als hulpbehoevende heb je een lage status. Als filantroop heb je een hoge status. Degene met een hoge status bepaalt. Degene met een lage status wordt bepaald. Het is niet in het belang van iemand met een hoge status om iemand met een lage status als gelijkwaardig te zien. Waarom zou je een hoge status nastreven als je je daardoor niet boven anderen verheven kan voelen?

Anonieme gevers
Er zijn mensen die geven in stilte, anoniem. Die geven niet om er zelf status aan te ontlenen, maar om een ander daadwerkelijk te helpen. Die geven niet onder voorwaardes. Die vragen zich niet af wat jij met het geld dat je ze geeft gaat doen. Op het moment dat jij dat geld hebt gekregen, is dat geld van jou. Daar gaat de gever dan niet meer over. Status levert zo’n manier van geven niet op.

Noblesse Oblige.
Een bevoorrechte positie schept verantwoordelijkheid. Dat is de oorsprong van filantropie. Het is ook een excuus om die bevoorrechte positie plausibel te maken. Als rijkdom zorgt voor een bevoorrechte positie, dan zorgt dat ervoor dat het vergaren van rijkdom als aantrekkelijk wordt gezien. Om rijkdom te kunnen vergaren heb je een samenleving nodig. Als je een fabriek hebt, maar geen klanten en geen arbeiders, zul je er geen enkele rijkdom door vergaren. Hoe minder je de arbeiders betaalt en hoe meer je de klanten kunt laten betalen, hoe rijker je wordt.

Bedankt
Jef Bezos bedankte alle werknemers van Amazon omdat zij het mogelijk hadden gemaakt dat hij een raket had kunnen laten bouwen waarmee hij naar de ruimte vloog om daar, gedurende een paar minuten, op ons allemaal neer te kunnen kijken. Amazon is een notoir slechte werkgever. Mensen die in een distributiecentrum van dat bedrijf werken, doen dat onder erbarmelijke omstandigheden. Ze hebben vaak zelfs geen tijd om even naar het toilet te gaan omdat ze anders hun targets niet halen. Dus plassen sommigen van hen in flessen zodat ze hun werk niet hoeven te onderbreken.

Schaamteloosheid
Ook het loon van een werknemer van Amazon is niet bijster hoog. De bijna tweehonderd miljard dollar die Jef Bezos bezit, bezit hij omdat hij zonder scrupules de vruchten van de arbeid van zijn werknemers in zijn eigen zakken heeft gestoken. Wat ik bijzonder vind is dat hij zich daar absoluut niet voor lijkt te schamen. Wat mij verbijstert is dat de samenleving waar ik deel van uitmaak, dat toestaat. Hoe kan het dat in onze cultuur het je toe-eigenen van rijkdom status oplevert in plaats dat je er status door verliest.

Diefstal
Als ik Jef Bezos van zijn portemonnee zou beroven, zou ik als een dief worden behandeld en zou ik de status van misdadiger krijgen. Als hij zijn werknemers berooft van de vruchten van hun arbeid, komt hij er niet alleen mee weg, maar wint hij vreemd genoeg aan status. Waarom?

Wat is status?
In de ene cultuur wordt weggeven als statusverhogend gezien, in de andere cultuur wordt wegnemen als statusverhogend gezien. Beiden zijn culturele concepten. De basis van beide concepten is het verkrijgen van status. Maar wat is status?

Overtroeven
Status ontstaat daar waar mensen om status concurreren. Het is het laten zien dat je de ander kan overtroeven. Door de ander te overtroeven verkrijg je een hogere status dan de ander. De vraag is of dat inherent is aan alle menselijke culturen of niet? Ik denk dat dat zo is.

Kwaliteiten
Ik kan me geen enkele cultuur voorstellen waarin mensen elkaar niet proberen te overtroeven. Als vijf mensen met elkaar op pad gaan om voedsel te verzamelen, zal degene die het meeste en het lekkerste voedsel weet te vergaren vanzelf in status stijgen ten opzichte van de anderen. Een oud persoon die wellicht niet zo goed voedsel meer kan verzamelen, maar bekend is omdat ze conflicten tussen groepsgenoten weet op te lossen, zal daardoor aan status winnen.

Status op eigen gebied
In het gegeven dat mensen in vermogens verschillen zit het gegeven dat mensen ook, ten opzichte van elkaar, in status gaan verschillen. In kleine gemeenschappen is iedereen wel ergens bijzonder bedreven in, zodat iedereen op zijn of haar eigen gebied status verwerft. Maar in grotere gemeenschappen werkt dat niet meer. Daar worden de verschillen in status steeds groter.

Macht
Status heeft ook met macht te maken. Als iedereen gewaardeerd wordt voor datgene waar hij of zij goed in is, dan zullen de machtsverschillen tussen individuen onderling niet zo groot zijn. Maar als vooral degene die goed is in het onderwerpen van de belangen van anderen aan zijn of haar eigen belangen een grotere status krijgt, dan worden de machtsverschillen tussen diegene en degenen die van hem of haar afhankelijk zijn ook groter.

Rijkdom en macht
Als ik in staat ben om mij de vruchten van jouw arbeid toe te eigenen, kan ik daardoor mijn rijkdom vergroten. Als rijkdom mij, in onze gemeenschap, meer status geeft, kan ik daardoor mijn macht ten opzichte van jou vergroten. En door mijn macht ten opzichte van jou te vergroten, wordt jouw macht ten opzichte van mij kleiner.

Statusverschillen
Statusverschillen zijn niet zozeer het probleem. Machtsverschillen zijn dat wel. Zolang status is gebaseerd op merites, is er niet zoveel aan de hand. Als ik een goed verhalenverteller ben, kan ik daar een zekere status aan ontlenen, maar machtiger ten opzichte van mijn medemensen word ik daar niet door. Degene die goed is in vissen, ontleent daar een vergelijkbare status aan. Als ik verhalen vertel geniet hij of zij van mijn verhalen en ik geniet van haar of zijn vissen.

Machtspositie
Maar in onze samenleving is het vooral de machtspositie die je inneemt ten opzichte van anderen die je status bepaalt. Een politicus hoeft geen goed bestuurder te zijn om zijn of haar functie te vervullen. Een directeur hoeft geen goed leider te zijn om als directeur te functioneren. De positie bepaalt de status, niet de merites, hoewel de waardering voor die directeur er bij zijn ondergeschikten wel door kan stijgen. Zoals ook de waardering voor een politicus kan stijgen door zijn of haar merites.

Bavianen
In elke cultuur speelt status een rol. Niet alleen bij mensen overigens. Ook bij veel apen speelt status een belangrijke rol in de onderlinge verhoudingen. In een documentaire heb ik ooit gezien dat een baviaan, die als alfa-mannetje zijn groep leidde tegen een andere groep bavianen, zijn status verloor omdat hij door een inschattingsfout de dood van een jonkie veroorzaakte. Woedend werd hij door de vrouwen uit zijn eigen groep weggejaagd.

Overerfbare status
Alleen bij mensen komt het voor dat status overerfbaar is. Dat is vooral zo in samenlevingen waar rijkdom tot status leidt. Die rijkdom is overerfbaar en dus is de status die bij die rijkdom hoort dat ook. Ook posities zijn  overerfbaar. Denk aan koningen en keizers en de adel. Dat soort status, met de daaruit voortvloeiende machtsverschillen, is typisch voor veel, maar zeker niet alle, menselijke culturen.

Verschillen in status hoeven niet perse tot machtsverschillen te leiden.

Als dat wel zo is, is dat een cultureel concept. Als dat niet zo is, ook.