Bezit
Wat in bezit genomen kan worden en wat niet hangt van culturele concepten af. Dat individuele mensen zich stukken van de aarde kunnen en mogen toe-eigenen, is een cultureel concept dat in de samenleving waarin ik ben grootgebracht niet echt ter discussie wordt gesteld. Dat betekent niet dat er geen individuele mensen zijn (en waren) die dat concept wel degelijk ter discussie stellen.

Grondbezit
In de jaren zeventig was ik een tijd lang lid van een groepering die pleitte voor het afschaffen van privé-grondbezit. Die groepering pleitte voor een collectief grondbezit, waarbij personen of bedrijven een vergoeding aan de samenleving zou moeten afdragen voor het gebruik van grond. Alle grond in Nederland zou collectief bezit moeten zijn.

Erfpacht
Eind negentiende eeuw werd dat systeem in Amsterdam ingevoerd. Erfpacht werd dat genoemd. Degenen die dat invoerden waren liberalen die vonden dat het onrechtvaardig was als mensen, zonder er iets voor te hoeven doen, rijk zouden kunnen worden van de investering die de samenleving pleegde.

Grondspeculatie
De waarde van grond hangt af van de infrastructuur om die grond heen. Als je een stuk grond hebt waar je niet kan komen omdat er geen weg naar toe leidt dan heeft die grond minder waarde dan diezelfde grond zou hebben als de overheid een weg aanlegt waardoor die grond wel bereikbaar wordt. Die investering wordt door de belastingbetaler bekostigd en niet door de grondbezitter. De waardevermeerdering van die grond dient dan ook aan de samenleving ten goede te komen en niet aan de toevallige bezitter van die grond. Erfpacht voorkomt grondspeculatie.

Inspanningen
Liberalen waren van mening dat je rijk mag worden van je eigen inspanningen, maar dat je niet rijk mag worden door te parasiteren op de samenleving. Dat is de reden dat men in Amsterdam erfpacht ingevoerd heeft.

Het bezit van grond
Maar ook als een samenleving de grond als collectief bezit beschouwt, betekent dit dat het bezitten van grond als acceptabel gezien wordt.

Uitbreiding van bezit
Het idee dat je de aarde in bezit kan nemen is sommige culturen volslagen vreemd. Daar wordt niet begrepen hoe je op dat idiote idee kan komen. Als je de aarde kan bezitten, kun je dan de lucht ook bezitten, en de rivieren, de sterren, de zon, de maan?

Mens als deel van de aarde
In een jagers-verzamelaars-samenleving wordt grond niet in bezit genomen, net zo min als rivieren, meren of de lucht. In zo’n cultuur wordt de mens als een deel van de aarde gezien. Niet meer of minder deel van de aarde dan alle andere levende wezens. Hoe kun je dan de aarde bezitten?

Een volkstuin
Een tijdlang hadden we een volkstuin. Dat wil zeggen dat we die volkstuin in beheer hadden. Dat voelde ook zo. Zo nu en dan ontstonden er molshopen. In de kleine vijver zaten een paar kikkertjes, vogels vlogen af en aan en deden zich tegoed aan de zaden en vruchten. Op een handvol kersen na aten ze die allemaal op. Soms liep er een eend door de tuin. Als ik in de aarde wroette zag ik soms een regenworm of een pissebed. Ik realiseerde me dat er ook veel leefde dat ik nooit zag, omdat het te klein was. In een vierkante centimeter aarde leven al miljoenen, wellicht zelfs miljarden bacteriën.

Een gedeelde tuin
Bijen zoemden af en aan. Wespen maakten hun nest onder een afdak. Vlinders bezochten de vlinderstruik, nadat ze zich als rupsen aan de kolen die ik had geplant tegoed hadden gedaan. Steeds meer realiseerde ik me dat ik die tuin deelde met al die levende wezens. Niet alleen met de planten die er stonden, maar ook met alle dieren die er hun habitat hadden of het als deel van hun territorium zagen.

Samenleven
Veel planten leverden voor mezelf een magere oogst op, maar niet voor al die andere dieren die er leefden. Dat was een prijs die ik graag bereid was te betalen voor het mogen samenleven met al die andere grotere en kleinere dieren. We deelden de tuin. De aarde is niet van mij. Zelfs de aarde die ik in het tuincentrum koop om een pot mee te vullen, is niet mijn exclusieve bezit.

Gebruiksrecht
Ik kan me het gebruiksrecht van iets toe-eigenen, maar daarmee ‘bezit’ ik het nog niet.

Toe-eigenen
Mag je je iets toe-eigenen dat altijd al bestaan heeft? Mag je je iets toe-eigenen dat altijd zal blijven bestaan, in wat voor een vorm dan ook? Kun je je toe-eigenen wat jou heeft voortgebracht? We komen allemaal uit de aarde voort. De aarde heeft ons niet nodig om te bestaan. Is het dan wel terecht als we, als individu of collectief, de aarde in bezit nemen?

Bezitten
Kun je je moeder bezitten? Kun je je vader bezitten? Kun je je kind bezitten?

Slaven
Dat lijken absurde vragen, maar zijn ze dat ook? In de tijd dat slavernij bestond, kwam het vaak voor dat een slavenhouder zich vergreep aan een slavin die vervolgens zwanger werd van zijn zaad. De kinderen die daar uit voortkwamen waren vervolgens het bezit van de slavenhouder en werden ook vaak weer verkocht door die slavenhouder. Die verkocht dan dus zijn eigen kinderen.

De wet
Er waren zelfs speciale wetten die stelden dat kinderen van een slavin vanzelf slaaf werden, ook als hun vader dat niet was.

Schuivende ideeën
Ik denk dat het idee dat je de aarde kunt bezitten vanzelf leidt tot het idee dat je dieren kan bezitten. En dat het idee dat je dieren kan bezitten, bijna automatisch ook leidt tot het idee dat je mensen mag bezitten, of in ieder geval mag gebruiken ten bate van jezelf.

Wat is beschaving? 
Beschaving is het in bezit nemen van alles waar ook maar bezit van genomen kan worden door een kleine groep mensen die op die manier hun medemensen aan hun eigen behoeftes kunnen onderwerpen. Beschaving is ontstaan uit het in bezit nemen door een kleine groep mensen van de rest van de samenleving.

Uitbuiting zonder zorgplicht
Dat hoeft niet letterlijk te gebeuren door mensen tot slaaf te maken, om ze zo in bezit te nemen. Dat kan ook door te zorgen dat je de macht verkrijgt om de vruchten van de arbeid van medemensen in bezit te kunnen nemen. Als je de economische macht hebt om te bepalen voor hoeveel (of liever gezegd voor hoe weinig) mensen moeten werken, en onder welke omstandigheden, dan hoef je ze niet letterlijk in bezit te nemen om ze net zo uit te buiten als een slavenhouder zijn slaven uitbuit. Zonder zelfs maar een zorgplicht te hoeven voelen.

Win-win
Dat is wat veel miljardairs een win-win-situatie zullen noemen.

Perspectief
Of je beschaving positief of negatief vindt, hangt af van het voordeel of het nadeel dat je er van denkt te hebben. Rijke en machtige mensen zullen onze beschaving waarschijnlijk promoten als het hoogste wat de mensheid heeft kunnen bereiken. Vanuit hun ivoren toren gezien is dat natuurlijk ook zo. Voor de armoedzaaiers die het gelag betalen ligt dat niet zo voor de hand.

De boodschap van beschaving
Al op de lagere school kregen wij de boodschap dat wij beschaafd waren en dat er helaas nog veel mensen waren die dat niet waren maar nog moesten worden. Dat werd er zo ingestampt dat we dat voor zoete koek slikten. Het was onze taak om die beschaving ook aan andere volkeren te brengen. Het kwam toen niet in me op om de waarde van beschaving in twijfel te trekken.

De definitie van beschaving
Maar ook ‘beschaving’ is maar een cultureel concept. Wat het precies inhield of hoe het precies gedefinieerd moest worden, stond helemaal niet ter discussie. Maar wat is er precies ‘beschaafd’? Wat schaaf je weg als je beschaving brengt. Per slot van rekening kun je niet iets toevoegen als je schaaft, net zo min als je haren langer kunt knippen.

• ‘Door aan je authentieke staat te schaven en te schuren word je een gebruiksvoorwerp.
  De wijze mens houdt hier rekening mee door zijn wijsheid in zijn geheel te bewaren.’

Dat schreef Laozi in de Dao De Jing.

Schaven en schuren
Je zou dus kunnen zeggen dat we, door aan onze authentieke staat te schaven en te schuren, beschaafd zijn geworden. Als Laozi gelijk heeft, hebben we daardoor onze wijsheid niet in zijn geheel bewaard.

Beschaving en bezitsdrang
Beschaving en bezitsdrang horen bij elkaar. Beschaving en een grote mate van ongelijkheid horen, daardoor, ook bij elkaar. Zonder ongelijkheid is er geen beschaving mogelijk. De piramides langs de Nijl werden door slaven gebouwd. De grote muur in China kwam door dwangarbeid tot stand. De megalomane wolkenkrabbers in Dubai en Saudi-Arabië zijn gebouwd door het uitbuiten van gastarbeiders uit arme landen.

Rijkdom en macht
De opdrachtgevers zijn degenen die zich succesvol hebben weten te verrijken ten koste van anderen. En hoe meer rijkdom iemand heeft weten te verkrijgen, des te meer macht die persoon heeft om zich nog meer rijkdom toe te kunnen eigenen.

Dat is waarom beschavingen aan hun eigen succes ten onder gaan.

De balans
Hoe rijker de succesvollen worden, hoe armer de rest van de samenleving. En uiteindelijk zorgt dat ervoor dat de samenleving instort. Want als de rest van de samenleving niets meer heeft kan de bovenlaag ook niets meer aan die samenleving onttrekken. Dan ontstaat er een chaos die niemand meer beheerst.

Teveel beschaafd.

Wijsheid
Je kunt niet eindeloos blijven schaven en schuren. Dan schuur je en schaaf je ook alle wijsheid weg. Beschaving en wijsheid gaan niet samen. Daar zijn de mensen die voor beschaving pleiten veel te arrogant voor.

Bezitsdrang
Beschaving is een cultureel concept dat gebaseerd is op bezitsdrang. En ook dat is een cultureel concept. De ongelijkheid die daardoor ontstaat is daardoor ook een cultureel concept.

Tekenen van beschaving
Door het idee dat mensen het recht hebben om zich alles wat los en vast zit toe te eigenen, ontstaat er een grote ongelijkheid tussen mensen onderling, die er voor zorgt dat een kleine elite in staat is om kastelen, villa’s, paleizen, jachten, privé-eilanden te laten bouwen of inrichten. Die luxe gebouwen en landgoederen worden dan vervolgens gezien als tekenen van ‘beschaving’.

Delen
Stel je voor dat je in een samenleving leeft waarin iedereen het weinige dat men heeft deelt. Waarin niemand zich iets toe-eigent ten koste van een ander. Waarin je het voedsel deelt dat jij hebt verzameld en weet dat je op een ander moment het voedsel mag delen dat een ander heeft verzameld. Waarin dat delen normaal is.

Een utopie?
Welnee. Honderdduizenden jaren was dat de meest gangbare manier van samenleven. Dat is hoe de weinige jagers-verzamelaars-samenlevingen die er nog zijn, nu nog leven. Uit noodzaak. Anders overleef je het niet als samenleving.

Delen als normaal
En ook het delen dat in die samenlevingen als normaal wordt beschouwd is een cultureel concept.

Gewoon laten delen
Misschien is het wel net zo netjes als we daar waar dat delen nog gewoon is, geen beschaving gaan brengen.