Gelijkheid en gelijkwaardigheid
Gelijkheid en gelijkwaardigheid zijn twee verschillende concepten. Mensen kunnen elkaar als gelijken beschouwen maar elkaar niet gelijkwaardig achten. Mensen kunnen elkaar als gelijkwaardig beschouwen terwijl ze elkaar nadrukkelijk als verschillend zien.

Soldaten
Als soldaat is iedere soldaat gelijk aan iedere andere soldaat, maar of een soldaat zich gelijkwaardig acht aan een andere soldaat hangt af van de relatie die hij of zij met die medesoldaat heeft. Als die soldaat tot hetzelfde leger behoort, is de kans groot dat ze elkaar als gelijkwaardig zien (er vanuit gaande dat ze dezelfde functie in het leger hebben), maar als die soldaat (ook al heeft hij of zij dezelfde functie), tot het vijandelijke leger behoort, zal diegene niet als gelijkwaardig worden beschouwd.

Dat is waarom gelijkheid en gelijkwaardigheid twee verschillende concepten zijn.

Carnaval
In Nederland worden twee soorten carnaval gevierd. Het Brabantse carnaval dat van gelijkheid uitgaat, en waarbij gelijkvormigheid de norm is, en het Limburgse carnaval dat van gelijkwaardigheid uitgaat en waarbij diversiteit de norm is.

Uniformiteit
In Den Bosch wordt iedereen geacht een blauwe boerenkiel aan te trekken, zodat de verschillen tussen mensen niet meer zichtbaar zijn. Die uniformiteit zorgt ervoor dat iedereen zich gedurende een paar dagen gelijkschakelt aan elkaar. Zowel de advocaat als de postbode, de wethouder als de ongeschoolde arbeider zijn voor even ‘gelijk’ aan elkaar.

Verschillen
In Maastricht wordt iedereen geacht zich vooral te onderscheiden in de kledij. Hoe bonter de uitdossing, hoe meer waardering men krijgt. Juist de verschillen in uitmonsteringen zorgen ervoor dat de normale verschillen wegvallen. Hoewel niemand gelijk hoeft te zijn aan een ander, beschouwt iedereen elkaar tijdens het carnaval als gelijkwaardig.

Elitair of volks
De verschillen in het vieren van carnaval hebben een historische oorsprong. Het Brabantse carnaval is ouder dan het Limburgse carnaval, en feitelijk ook oorspronkelijker. De gelijkvormigheid van de uitdossing zorgt voor gelijkheid. Het Limburgse carnaval is veel recenter ontstaan en overgenomen van het Keulse carnaval dat zich weer baseerde op het Venetiaanse carnaval. In eerste instantie is het een veel elitairder feest. Veel minder vanuit het gewone volk. Het gewone volk nam de gewoonte van de elite om zich extravagant uit te dossen over.

Aanpassen
Gelijkheid is een concept waarbij mensen geacht worden zich aan een bepaalde norm aan te passen. Een bepaald uniform te dragen. Bepaalde gewoontes over te nemen. Bepaalde gewoontes af te wijzen. Bepaalde zaken acceptabel of juist niet acceptabel te achten. Je kunt alleen maar gelijk aan elkaar worden door je aan elkaar aan te passen.

Accepteren van verschillen
Gelijkwaardigheid is een concept waarbij de verschillen tussen mensen geaccepteerd worden, mits die verschillen de gelijkwaardigheid niet aantasten.

Bestaansrecht
Ieder mens heeft evenveel bestaansrecht als ik heb. Niet meer en niet minder. Dat betekent dat ik de belangen, de behoeftes en de gevoelens van een medemens niet ondergeschikt mag maken aan mijn eigen belangen, behoeftes en gevoelens. Het betekent ook dat ik niet zal accepteren dat iemand anders mijn belangen, behoeftes en gevoelens ondergeschikt maakt aan die van hem of haar.

Iedereen gelijkwaardig
Ieder mens heeft evenveel bestaansrecht als ik heb. Wat de verschillen tussen die persoon en mij ook zijn. Of iemand ouder of jonger is, groter of kleiner is, slimmer of dommer is, rijker of armer is, dezelfde seksuele voorkeur heeft als ik heb of niet, dezelfde sekse heeft of niet, hetzelfde gelooft of niet, dat doet er allemaal niet toe. Ieder mens heeft evenveel bestaansrecht als ik heb. Dat is de essentie waar ik van uitga. Dat betekent dat ik ervan uitga dat iedereen in zijn of haar menszijn gelijkwaardig is aan mezelf. Niet gelijk aan mezelf, maar gelijkwaardig.

Honderd procent mens
Maya Angelou schreef ooit in een gedicht dat mensen meer op elkaar lijken dan van elkaar verschillen. Dat is ook zo, denk ik. Maar feitelijk is dat minder belangrijk dan het gegeven dat ieder mens voor de volle honderd procent mens is. En dat een ander nooit minder mens kan zijn dan ik ben. Zelfs niet als die mens in en in slecht en gewetenloos is. Ook die mens heeft evenveel bestaansrecht als ik heb. Niet minder maar ook niet meer…

Gelijkwaardigheid als norm
Gelijkwaardigheid is een concept dat, als je het de leidraad maakt van je relatie met je medemensen, het minderwaardig achten van je medemensen uitsluit. Hoezeer iemand ook van je verschilt. Als je gelijkwaardigheid als norm hanteert kun je niet met goed fatsoen beweren dat iemand minderwaardig is omdat diegene van je verschilt.

Gelijkheid
Gelijkheid is een concept dat, als je het tot leidraad maakt van je relatie met je medemensen, het minderwaardig achten van je medemensen wel degelijk mogelijk maakt. Iedereen die van je verschilt, kun je als minder belangrijk dan jezelf bestempelen. Alleen mensen die op je lijken zul je dan als gelijk aan jezelf zien.

Keurslijf
Als je mensen in het keurslijf van gelijkheid dwingt voordat je ze als gelijkwaardig beschouwt, onderwerp je ze aan het concept van gelijkheid.

Buiten de groep
In Den Bosch vierde een vriend uit Limburg carnaval. Hij had zich als verpleegster verkleed. Dat lokte nogal wat agressieve reacties uit. Het gegeven dat hij zich niet netjes in het carnavalsuniform van Den Bosch had gestoken werd als beledigend ervaren. Hij plaatste zichzelf daardoor buiten de groep. En dat nam de groep hem niet in dank af.

Verdwaald
In Maastricht vierde een Brabander carnaval. Hij begaf zich in een blauwe boerenkiel tussen de Maastrichtenaren. Dat lokte hooguit wat plagerig gedrag uit. Er werd hem gevraagd of hij wellicht verdwaald was. En dat was het. Het was wel grappig dat hij juist opviel doordat hij als enige het uniform van de Bossche carnavalsvierder droeg. Geen reden voor de Maastrichtse carnavalsvierders om zich verbolgen over te voelen, hooguit wat geamuseerd.

Gebrekkige slogan
Tijdens de Franse revolutie was de slogan ‘vrijheid, broederschap, gelijkheid’. Dat is een gebrekkige slogan, vind ik. Niet alleen vanwege het ‘broederschap’ dat in principe alle vrouwen buitensluit, maar ook vanwege ‘gelijkheid’ dat alle verschillen buitensluit.

Vrijheid
Daar waar gelijkheid het wint van gelijkwaardigheid kan de vrijheid niet echt bloeien. Dat wil zeggen de vrijheid om verschillend te zijn.

Verwant en verschillend
We zijn allen aan elkaar verwant. We zijn allen verschillend. Als we elkaar accepteren als gelijkwaardige wezens, maken we onszelf en anderen vrij.

Verwantschap, Diversiteit, Gelijkwaardigheid en Vrijheid.

• Gelijkheid is een cultureel concept.
• Gelijkwaardigheid is een cultureel concept.

Welke van de twee je kiest maakt nogal wat uit.

De vrijheid om te verschillen
Omdat ik verschil van anderen en anderen van mij verschillen, kies ik voor gelijkwaardigheid. Ik wil niet dat mensen op me lijken, maar dat ze me de vrijheid gunnen om van ze te verschillen. In ruil daarvoor gun ik die mensen de vrijheid om van mij te verschillen.

Als mensen hebben we immers evenveel waarde.

Vandaar dat ik kies voor gelijkwaardigheid.