Man en vrouw
Mannen komen niet van Mars, het is daar veel te koud. Vrouwen komen niet van Venus, het is daar veel te heet. Mannelijkheid en vrouwelijkheid worden door de mens gedefinieerd. En hoe mannelijkheid en vrouwelijkheid gedefinieerd worden hangt af van de culturele omgeving.

Aangeboren?
Het idee dat mannelijkheid en vrouwelijkheid aangeboren eigenschappen zijn is een zichzelf bevestigend vooroordeel. Als je er van uit gaat dat mannen van oorsprong mannelijk zijn en vrouwen van oorsprong vrouwelijk, dan is de kans groot dat je op zoek gaat naar alles dat dat idee bevestigt, maar blind bent voor alles dat dat idee ontkracht.

Patriarchaal
In een samenleving die patriarchaal is, wordt de rol van de man verklaard uit het ‘gegeven’ dat mannen van oorsprong jagers waren terwijl vrouwen wat voedsel verzamelden en verder ‘thuis’ bleven.

Bijbaantje
Van dat jagen stelt men zich, vaak ten onrechte, veel te veel voor. Bij de Hadza-stam in Tanzania gaan mannen zo nu en dan inderdaad in groepjes op jacht, maar het meeste voedsel wordt door de vrouwen verzameld. Als die vrouwen dat niet zouden doen, zou de stam, door de onregelmatigheid van succes bij de jacht, van honger omkomen. De vrouwen zijn hier dus de kostwinsters, terwijl de mannen een bijbaantje als jager hebben.

Kennis
Veel jagers jagen niet op groot wild maar op kleiner grut. Dat betekent ook dat die jacht, qua gevaar, niet veel voorstelt. Het verschil tussen goed kunnen mikken op een aapje in een boom of het adequaat kunnen verzamelen van voedsel en kruiden zit hem niet in stoerheid. Voor beiden is specifieke kennis noodzakelijk, maar meer ook niet.

Jagende vrouwen
Niet alleen mannen gaan op jacht. Op de Filipijnen leeft de Agta-stam waar vrouwen uit jagen gaan, soms met hun zuigeling achter op hun rug. In die stam jagen de vrouwen in groepen en zorgen zo voor de dierlijke proteïnen.

Cultuur en leefomgeving
Dat mannen van oorsprong jagers zijn en vrouwen van oorsprong verzamelaars is dus niet vanzelfsprekend. Dat hangt voor een groot deel van de leefomgeving af en voor een ander deel van de cultuur van de betreffende groep.

Babyzorg
En ook het idee dat het zorgen in de vrouw ingebakken zit en niet in de man, blijkt bij nadere beschouwing meer te maken te hebben met cultuur dan met natuur. Bij de Aka-pygmeeën  in Centraal Afrika zijn het juist de mannen die zich het meest bezighouden met de allerkleinsten. De vaders hebben hun zuigelingen twintig procent van de tijd in de armen en vijftig procent van de tijd binnen handbereik.

Matriarchaat
In een afgelegen deel van China leeft een volk waarbij de vrouwen het economisch voor het zeggen hebben. Zij bezitten huis en haard. De mannen blijven, ook nadat ze getrouwd zijn, bij mama wonen en zorgen daar voor de kinderen van hun zussen. Hun echtgenote bezoeken ze bij haar moeder thuis. Wanneer zo’n man zich misdraagt is hij bij zijn echtgenote niet meer welkom, en als hij zich in het huis van zijn moeder misdraagt is hij zijn thuis kwijt. Een man in zo’n omgeving haalt het niet in zijn hoofd om geweld tegen vrouwen te gebruiken, al was het maar omdat hij dan zijn plek in de gemeenschap kwijt is.

Verwachtingen
Dat mannen zich ‘mannelijk’ gedragen heeft niet zozeer met de natuur van de man te maken, als wel met de verwachtingen die binnen zijn cultuur voor het manzijn gelden.

Karaktervorming
Verwachtingen zijn bepalend voor gedrag. De Ashanti in Ghana geven een kind de naam van de dag waarop het geboren wordt. Een kind dat op maandag geboren wordt heet Kwadko. Van dat kind wordt verwacht dat het rustig en vreedzaam zal zijn. Van een kind dat op woensdag geboren is, en daarom Kwaku heet, wordt verwacht dat het wild en onbeheerst zal zijn. Omdat Kwadko door die verwachtingen anders wordt bejegend dan Kwaku heeft dat zijn weerslag op hun karakters. Kwaku’s blijken in hun puberteit veel vaker voor het jeugdgerecht te komen als Kwadko’s. Ze hebben hun leven lang te horen gekregen dat ze nu eenmaal wild en onbeheerst zijn en zijn het daardoor ook geworden.

Arbitrair
De verwachtingen die we ten opzichte van jongens en meisjes hebben, verschillen net zo arbitrair. Als we precies het omgekeerde zouden verwachten van mannen en vrouwen, en er bijvoorbeeld van uit zouden gaan dat mannen nou eenmaal meer empathie hebben dan vrouwen en vrouwen agressiever zijn dan mannen, dan is het te verwachten dat het gedrag van vrouwen en mannen zich aan die verwachtingen aanpast.

Veranderingen
Dat het gedrag van mannen en vrouwen niet vastligt, blijkt ook wel uit de veranderingen die er in onze cultuur plaats hebben gevonden. We vinden dat vrouwen economisch zelfstandig horen te zijn en omdat we dat zijn gaan vinden, zijn ook steeds meer vrouwen zich aan die verwachting gaan aanpassen.

Waardering
Sommige banen die vroeger vrijwel uitsluitend door mannen werden gedaan, zoals leerkracht op een basisschool, zijn nu vooral vrouwenbanen geworden. Wat wel opvalt is dat de waardering voor die banen minder is geworden, niet omdat die banen minder belangrijk zijn geworden, maar omdat de neiging om vrouwen minder waarde als mannen toe te kennen blijkbaar hardnekkig is.

Zonder moeder geen mens
Dat vrouwen minder waarde toegekend krijgen dan mannen is ook een cultureel concept. Het is een concept dat, als je er even over nadenkt, contra-intuïtief is. Elke man heeft zijn bestaan immers aan een vrouw te danken. Elke man is in de baarmoeder van een vrouw mens geworden. Zonder moeder is geen mens mogelijk. Terwijl, in theorie althans, vrouwen geen man nodig hebben om te ontstaan. Bij sommige diersoorten werkt dat ook zo. Als er geen mannen beschikbaar zijn kloont de vrouw zichzelf. Het kind dat ze dan baart is, uiteraard, ook een vrouw.

Bezit
Dat vrouwen minder waarde toegekend krijgen dan mannen is, waarschijnlijk, ook een relatief jong concept. Hoewel er verschillende taakverdelingen kunnen zijn tussen mannen en vrouwen in jagers en verzamelaars samenlevingen, worden vrouwen er zelden als het bezit van de man gezien.

Slavernij en vrouwenonderdrukking
Pas nadat de landbouw en veeteelt was uitgevonden ontstond het culturele concept van persoonlijk bezit. Als je je grond toe kunt eigenen en dieren, dan is dat maar één stap verwijderd van het in bezit nemen van medemensen. Dan eigenen sterke mannen zich met geweld andere mannen en vrouwen toe. Slavernij en vrouwenonderdrukking hebben dezelfde oorzaak.

Verbetering
De afgelopen decennia hebben vrouwen, in onze cultuur, hun positie ten opzichte van de man weten te verbeteren. Een economisch onafhankelijke vrouw wordt geaccepteerd. In theorie is het idee van gelijkheid, in onze cultuur, geaccepteerd. Dat betekent ook dat onze cultuur iets minder patriarchaal is geworden.

Vrouwelijk gedrag
In patriarchale samenlevingen worden homoseksuelen nauwelijks geaccepteerd. Dat heeft te maken met de visie die er in zo’n cultuur op vrouwen is. Vrouwen horen ondergeschikt te zijn aan mannen en mannen die zich als vrouw gedragen degraderen zichzelf daardoor. Daders van fysiek geweld tegen homo’s zeggen vaak te walgen van het ‘vrouwelijk’ gedrag van homo’s.

De rol van de vrouw
In sommige patriarchale samenlevingen worden alleen die mannen die zich laten penetreren als homo’s gezien. Degene die penetreert is geen homo, maar een echte vent. Hij doet immers wat een echte vent doet. Hij valt niet uit zijn rol. Degene die zich laat penetreren wel. Dat kan geen echte vent zijn, omdat hij de rol van een vrouw op zich neemt.

Schandknapen
Zo zag ik op televisie een portret van een Afghaanse krijgsheer die er een aantal schandknapen op nahield, maar tussen neus en lippen vertelde dat hij die ‘homo’s’ alleen maar accepteerde zolang hij er zijn seksuele genoegens op bot kon vieren.

Verschillende taakgebieden
Van de oorspronkelijke bewoners van Noord Amerika is bekend dat ze geen enkel probleem hadden met mannen die niet mee op jacht wilden, maar liever als vrouw door het leven wilden. Vrouwen en mannen hadden weliswaar verschillende taakgebieden, maar waren niet aan elkaar ondergeschikt.

Verschillen
Pas als er grote verschillen in macht en rijkdom ontstaan, ontstaan er ook grote verschillen tussen mannen en vrouwen en ontstaat er intolerantie ten opzichte van degenen die zich anders gedragen. Niet omdat die verschillen er van nature zijn, maar omdat de cultuur die verschillen dwingend oplegt.

• Mannelijkheid is een cultureel concept. Dus is het idee over mannelijkheid te veranderen.
• Vrouwelijkheid is ook een cultureel concept. Dus is het idee over vrouwelijkheid te veranderen.
• Als wij vrouwen en mannen als ongelijkwaardig zien, dan zijn ze ook ongelijkwaardig.
• Als wij vrouwen en mannen als gelijkwaardig zien, dan zijn ze ook gelijkwaardig.

De keus is aan ons.