Draaien
Zijn spindoctor had hem uitgelegd dat hij zijn politieke opponent klem kon zetten door hem er op te wijzen dat hij van gedachten veranderd was en dat dat dus betekende dat hij (als een blad aan een boom) gedraaid had. ‘U draait!’ zei hij, en priemde met zijn wijsvinger. Zijn opponent probeerde daar op te reageren, maar, zoals zijn spindoctor hem had ingefluisterd, herhaalde hij steeds weer zijn mantra: ‘U draait, u bent niet consequent, u draait!’ Zijn opponent keek hem verbijsterd aan. Hij stond met zijn mond vol tanden en wist niet meer hoe hij hier op moest reageren. Dat was ook de bedoeling geweest van de spindoctor. Wat dat betreft was zijn opzet geslaagd.

Betrouwbaarheid
Er is een, onuitgesproken, aanname dat iemand die consequent is in zijn uitspraken en meningen, betrouwbaarder is dan iemand die van mening verandert. De truc die de spindoctor zijn politieke baas had laten gebruiken, was om de betrouwbaarheid van de politieke opponent in twijfel te trekken door hem ‘draaigedrag’ te verwijten. Hoewel die methode wel degelijk effect had, had hij ook een keerzijde. Door die politieke opponent werd dat, terecht, als een persoonlijke aanval op zijn integriteit opgevat. Dat verstoorde de verhouding tussen beide politici. Later, toen ze, noodgedwongen, samen een kabinet moesten vormen, zorgde dat voor een nogal stroeve samenwerking.

Consequent
Dat die politieke opponent met zijn mond vol tanden stond toen hem verweten werd draaigedrag te vertonen omdat hij over een bepaald onderwerp van mening was veranderd, begrijp ik wel. Dat zou mij ook zo overkomen zijn. Sterker nog, dat is me ook vaker overkomen. Ook ik heb wel het verwijt gehad dat ik niet altijd even consequent was. Dat klopt ook. Ik ben niet altijd even consequent. Mijn inzichten en meningen zijn, in de loop der jaren, nogal veranderd.

Voortschrijdend inzicht
Hoe had die politieke opponent kunnen reageren om zijn politieke tegenstander van repliek te dienen, vroeg ik me af. Niet door te ontkennen dat hij ‘draaide’. Hij was, over een bepaald onderwerp van mening veranderd, dat kon hij niet ontkennen. Maar wat betekende dat? Betekende dat dat hij onbetrouwbaar was omdat hij niet consequent was? Mag je dan nooit van mening veranderen? Hoe zou zijn rivaal hebben gereageerd als hij tegen hem had gezegd: ‘U zegt dat ik draai. Ik ben inderdaad van mening veranderd. Ik noem dat voortschrijdend inzicht, en daar bent u, beste rivaal, inderdaad nooit op te betrappen geweest.’?

Dogmatiek
Zijn mensen die consequent zijn betrouwbaarder dan mensen die dat niet altijd zijn? Dat is de kernvraag. Hoe vaak heb ik niet gehoord: ‘Tja, je kunt zeggen wat je wilt, maar hij/zij is in ieder geval consequent.’ Degene die dat zegt, bedoelt dat als iets positiefs. Maar is dat wel zo positief? Als dat zo is dan is dogmatisch vasthouden aan je eigen gelijk iets positiefs. Dan is het positief als iemand nooit op voortschrijdend inzicht te betrappen is. Dan is het positief als alle denken stilstaat en twijfel geen kans krijgt. Ik vraag me af of dat wel zo is.

Open staan
Twijfelen wordt vaak als een zwakte gezien. Ten onrechte, denk ik. De beste inzichten heb ik verkregen door te durven twijfelen aan mijn eigen visie. Er is zoveel wat ik niet weet, dat ik nooit zeker kan weten of de aannames die ik heb wel allemaal kloppen. Ik baseer mijn visie op een beperkte hoeveelheid kennis, waardoor mijn inzichten ook beperkt moeten zijn. Dat kan niet anders. Dat betekent dat ik niet anders kan dan open staan voor nieuwe kennis en dat, als ik die nieuwe kennis opdoe, mijn inzichten ook veranderen. Alleen als ik niet bereid ben om nieuwe kennis op te doen, kan ik consequent vasthouden aan de inzichten en meningen die ik heb.

Weten dat men niet weet is het beste.
Niet weten dat men niet weet is een gebrek.

Dat schreef Laozi zo’n 2500 jaar geleden. Mensen die altijd consequent zijn in hun meningen en inzichten willen nog niet eens weten dat ze niet weten. Want als ze dat zouden moeten toegeven, zouden ze moeten toegeven dat hun inzichten en meningen beperkt zijn. En hoe zou je consequent kunnen volhouden dat je de waarheid in pacht hebt als je toegeeft dat je waarheid gebaseerd is op beperkte kennis?

Voorspelbaar en betrouwbaar
Consequente mensen negeren alle kennis die ze niet hebben. Ze zoeken vooral bevestiging van wat ze al weten. Daardoor leren ze niets meer bij. Daardoor is er bij mensen die altijd consequent zijn, nooit sprake van voortschrijdend inzicht. Hoewel consequente mensen in die zin volslagen voorspelbaar zijn, betekent dat niet dat ze ook betrouwbaar zijn. Voorspelbaarheid en betrouwbaarheid zijn twee totaal verschillende dingen.

Voorspelbare onbetrouwbaarheid
Sommige mensen zijn zo onbetrouwbaar dat je vrijwel zeker kunt weten dat ze, als je met ze in zee gaat, zullen proberen je te belazeren. Hun gedrag is, door hun consequente onbetrouwbaarheid, uitermate voorspelbaar.

Betrouwbaarheid
Ik zeg niet dat voorspelbaar gedrag fout is. Sommige mensen zijn zo consequent betrouwbaar, dat je vrijwel zeker kunt weten dat, als je met ze in zee gaat, ze niet zullen proberen je te belazeren. Dat betekent ook dat consequent zijn in een betrouwbare houding zeker niet als iets negatiefs gezien kan worden. Dat zit hem niet in het consequent zijn, maar in het betrouwbaar zijn.

Consequent kritisch
Consequentie is, op zichzelf, niet positief of negatief. Het hangt er van af waar je consequent in bent. Ik wil me, consequent, af blijven vragen of de aannames waarop ik mijn inzichten en meningen baseer, kloppen. Ik wil consequent durven twijfelen en van mening durven veranderen. Ik wil ook consequent nieuwsgierig blijven naar de kennis, meningen en inzichten van anderen. Ik streef er ook naar om consequent betrouwbaar te zijn, maar ik zou niet durven beweren dat me dat ook altijd lukt. Daarom bekijk ik mijn handelen consequent kritisch om te kijken of ik inderdaad consequent betrouwbaar ben. En als dat niet zo is, dan verander ik mijn gedrag. Dat ik daardoor niet altijd voorspelbaar ben, beschouw ik niet als iets negatiefs.

Je werkelijkheid
In mijn kennis, meningen en inzichten, ben ik veranderbaar. Ik vind ook dat dat moet. Consequent vasthouden aan meningen inzichten en kennis beschouw ik niet als iets positiefs. Integendeel. Als je zo verliefd bent op het weinige dat je weet, ontneem je jezelf de mogelijkheid om meer van de werkelijkheid te leren kennen dan dat kleine beetje dat je al weet. Dat is alsof je in een put zit maar alleen maar naar beneden durft te kijken omdat je bang bent dat je, als je naar boven kijkt, iets zult zien dat je nog niet kent waardoor je moet erkennen dat de werkelijkheid groter is dan dat kleine stukje waar je in vertoeft en wat je kent. Het enige wat je dan ziet is de weerspiegeling van jezelf in het water. Dat is dan de enige werkelijkheid die je nog tot je door laat dringen.

Open?
Mensen die altijd consequent zijn in hun meningen en inzichten, staan nergens meer open voor. Dogmatisch houden ze vast aan hun eigen waarheid en sluiten ze de rest van de werkelijkheid buiten. Consequent? Dat zeker. Voorspelbaar? Wel degelijk. Betrouwbaar? Dat is nog maar de vraag.