Toeval
Er zijn mensen die denken dat toeval niet bestaat. Die zoeken overal een bedoeling achter. Vaak denken ze ook dat alles met elkaar samenhangt en dat je overal verbanden kunt zien, als je maar weet hoe. Dat ik een gelukkig mens ben kan ik afleiden uit het feit dat ik geboren ben op de 27ste dag van de 1ste maand van 1954. Als je namelijk 19 van 54 aftrekt dan hou je 35 over en als je 27 en 1 optelt (van de dagen en de maand waarin ik geboren ben) dan is dat 28. Als je die 28 vervolgens weer van 35 aftrekt dan hou je 7 over. En 7, dat weet toch iedereen, is een geluksgetal.

Dogmatiek
Als je zeker denkt te weten dat toeval niet bestaat, dan vind je altijd wel bewijzen dat niets toevallig is. Dat is, grappig genoeg, ook de manier waarop fundamentalistische atheïsten niet alleen aannemen dat God niet bestaat, maar denken dat zeker te weten. Dat betekent dat als je ergens niet in gelooft, je dat net zo dogmatisch kan doen als ergens wel in geloven. Er zijn mensen die dogmatisch niet geloven in het goede van de mens, in toeval of in God. Ik probeer ook in mijn niet geloven niet dogmatisch te zijn.

De sterren
Ik geloof niet in astrologie. Het lijkt me stug dat de stand van de sterren bepaald heeft dat ik ben wie ik ben. Ik ken mensen genoeg die het niet met me eens zijn. Die geloven wel degelijk dat alles in de sterren geschreven staat en dat je, als je die sterren maar kunt lezen, iets over je medemensen of jezelf te weten kan komen. De essentie van astrologie is dat de stand van de sterren op het moment waarop je geboren wordt, bepalend is voor je karakter.

Karakters
Stel dat dat zo zou zijn. Op het moment dat ik geboren ben zijn er, in mijn geboortestad, buiten een aantal medemensen, ook andere dieren geboren; muizen, ratten, honden, katten, vlooien, spinnen, mieren, kevers, muggen, enzovoorts. Lijken al die dieren dan, qua karakter, ook op mij? Of is het zo dat de sterren zich alleen bemoeien met de karakters van mensen? En waarom doen die sterren dat dan? En mocht het zo zijn dat alle dieren die op hetzelfde moment op dezelfde plaats als ik geboren zijn, inderdaad ook qua karakter op mij lijken, geldt dat dan ook voor alle planten die op dat moment ontkiemd zijn of voor alle schimmels en bacteriën die op dat moment zijn ontstaan?

Hoe?
Zelfs als dat allemaal zo zou zijn, hoe zijn die eerste astrologen daar dan achter gekomen? Als je wetenschappelijk wilt onderzoeken wat het effect van de positie van de sterren op mensen is, hoe doe je dat dan? Dat lijkt me, eerlijk gezegd, een onmogelijke opgave. Je moet dan een zeer uitgebreide database verzamelen van tienduizenden mensen, waarvan je precies moet weten wanneer ze geboren zijn en waar. Dat je de positie van de sterren vast kan stellen, geloof ik wel, hoewel dat, als je dat van minuut tot minuut secuur wilt doen, al een enorme klus is, maar bij mensen ben je niet klaar als je precies weet wanneer ze geboren zijn en waar.

Onderzoek
Je moet vervolgens van al die mensen vastleggen wat hun karakter is. Dat is, zelfs met de mogelijkheden die we nu hebben, een vrijwel onmogelijke klus. Om vast te kunnen stellen wat iemand’s karakter is, moet je die persoon jaren volgen. Dan moet je jarenlang aan mensen in de omgeving van die persoon vragenlijsten voorleggen. En naar aanleiding van de antwoorden op die vragenlijsten kan je dan, misschien, vaststellen wat voor een soort persoon de mens is die je onderzoekt. Die informatie moet je dan vergelijken met een groot aantal andere personen die op hetzelfde moment, op globaal dezelfde plek zijn geboren.

Factoren
Pas als al die mensen dezelfde karaktereigenschappen blijken te hebben, heb je een correlatie vast kunnen stellen tussen het moment en de plaats van de geboorte. Maar zelfs dan is nog niet bewezen dat dat aan de stand van de sterren ligt. Het zou ook te maken kunnen hebben met magnetische velden of de aantrekkingskracht van het midden van de aarde, of met de soort grond waaruit het gebied bestaat, klei of zand bijvoorbeeld. Het zou zelfs een combinatie van al die elementen kunnen zijn. En om zeker vast te kunnen stellen dat er een correlatie is, zou dat onderzoek een aantal keren herhaald moeten worden en zou het altijd zo moeten zijn dat als mensen op hetzelfde tijdstip op dezelfde plaats geboren worden, precies hetzelfde karakter hebben. Maar ook dat dat karakter significant afwijkt van mensen die op een ander tijdstip geboren zijn.

Sturen
Toch komt het voor dat astrologen rake dingen zeggen. Ik denk dat dat komt omdat een aanname niet hoeft te kloppen om te kunnen werken. Soms is het geloven in de aanname al voldoende. Zo onderzochten psychologen ooit wat verwachtingen doen door leerlingen in het begin van een schooljaar te toetsen, maar de leerkracht vervolgens wijs te maken dat sommige leerlingen die matig hadden getoetst, blijk hadden gegeven bijzonder slim te zijn en leerlingen die prima hadden getoetst als matige leerlingen te bestempelen. Die aannames hadden zo’n invloed op de leerkrachten dat de leerlingen die matig hadden getoetst, maar waarvan zij dachten dat ze bijzonder slim waren, op het einde van het jaar tot de beste leerlingen behoorden, en dat degenen die prima hadden getoetst, maar die als matige leerlingen waren bestempeld, op het einde van het schooljaar ook daadwerkelijk matig waren gaan presteren. Zo krachtig, maar ook zo gevaarlijk, kunnen aannames zijn.

Slim formuleren
Dat astrologen rake dingen zeggen, heeft met de aanname te maken dat die astroloog iets persoonlijks vertelt. Een goede astroloog zal nooit te specifiek zijn, maar weet intuïtief een verhaal te vertellen waarin iedereen zich wel herkent, maar dat zo persoonlijk lijkt dat niemand zich voor kan stellen dat het om zaken gaat die voor vrijwel iedereen gelden. Als iemand te horen krijgt dat hij of zij onzekere momenten kent, en zich soms afvraagt of de keuzes die hij of zij gemaakt heeft, wel de goede keuzes zijn, dan is er vrijwel niemand die zichzelf daar niet in herkent. In onze onzekerheden lijken we veel meer op elkaar dan we durven toegeven.

Lezen
De kracht van astrologie (of kaartlezen of handlezen) zit in het verwijzen naar wat in ieder mens verborgen zit en het, op dat moment, voor die specifieke persoon, zichtbaar maken daarvan. Dat werkt soms zelfs als je er niet in gelooft. Ik ben ooit, op de Tilburgse kermis, naar een handlezeres gegaan, die tot mijn verbazing, heel rake persoonlijke dingen wist te zeggen. Hoewel ik vermoedde dat de zaken die ze noemde niet in mijn handpalm te lezen waren, waren ze er niet minder waar om.

De kracht van suggestie
Hoewel ik niet geloof in astrologie (en handlezen en dergelijke), geloof ik wel dat het kan werken. Dat mensen er inzichten door kunnen verwerven of er troost in kunnen vinden. Dat de aannames waarop dat soort ‘wijsheid’ gebaseerd zijn niet per se kloppen, maakt niet uit. Het is vaak zo dat aannames niet kloppen, maar toch werken. Als wij een film zien waarin de held op een paard springt en naar de horizon rijdt, nemen wij aan dat hij van ons af beweegt.

Kleiner
Een missionaris die een film liet zien aan mensen die nog nooit eerder een film hadden gezien, kwam er achter dat die aanname niet klopt. Toen deze mensen de held op zijn paard weg zagen rijden begonnen ze te schateren van het lachen. Toen de missionaris vroeg wat ze zo hilarisch vonden, wezen ze naar het scherm. ‘Dat paard met zijn berijder werd kleiner en kleiner en kleiner, totdat het helemaal verdween,’ legde zijn filmpubliek uit. Pas toen hij de film terug draaide en de scene nog een keer bekeek, zag hij het ook; alles in het beeld bleef even groot behalve de ruiter op het paard, die werd kleiner en kleiner en kleiner, totdat hij helemaal verdwenen was…

Soms neem je iets aan zonder te weten dat je iets aanneemt.