Geweld tegen echtgenotes
Een antropoloog ging met een team onderzoekers op pad om een verklaring te vinden voor het geweld dat mannen gebruiken tegen hun echtgenotes. Hij ging uit van de aanname dat geweld van de man tegen zijn vrouw een evolutionaire grond heeft. Die aanname baseerde hij op twee veronderstellingen. De eerste was dat het geweld van een man bedoeld was om er voor te zorgen dat zijn vrouw hem niet ontrouw zou zijn en geen kinderen van andere mannen zou baren. De tweede veronderstelling was dat het voor de man evolutionair gezien belangrijk is dat hij zoveel mogelijk kinderen verwekt, maar dat dat voor de vrouw minder geldt omdat het verzorgen van die kinderen op haar neerkomt. De ideale gezinsgrootte is voor hem dus een andere dan voor haar. Hij wil meer kinderen en dwingt dat desnoods met geweld af, zo is de veronderstelling.

Geweld en cultuur
De aanname dat geweld van de man tegen zijn vrouw een evolutionaire grond heeft, is op zichzelf al discutabel. Wellicht is de invloed van cultuur veel bepalender. In een cultuur waarin geweld verheerlijkt wordt en het kunnen overheersen van anderen tot een hogere status leidt, zullen mannen, neem ik aan, eerder tot geweld tegen hun vrouwen (en kinderen) overgaan, dan in een cultuur waarin een afkeer van geweld de norm is, en het overheersen van anderen niet tot een hogere status leidt, maar juist de status verlaagd.

Onderzoek
Als je de aanname dat geweld van de man tegen zijn vrouw een evolutionaire grond heeft, wetenschappelijk wil onderzoeken, dan zul je die aanname ook ter discussie moeten durven stellen. Dat betekent dat je moet onderzoeken of je voorbeelden van samenlevingsvormen kunt vinden waarin er geen geweld van mannen tegen hun vrouwen te vinden is. Ook als je maar één voorbeeld kunt vinden van een samenleving waarin mannen (vrijwel) nooit geweld tegen hun vrouwen gebruiken, stelt dat die aanname al ter discussie.

Matriarchaal
Ik zag ooit een documentaire over de Mosou, een matriarchale samenleving in China, waarbij mannen hun ouderlijk huis nooit verlaten. Ze trouwen wel, maar gaan niet samenwonen met hun vrouw. Hoewel man en vrouw samen slapen en een monogame relatie hebben, blijven man en vrouw bij hun moeders wonen. Mannen verzorgen hun eigen kinderen niet, maar helpen wel om de kinderen van hun zusters te verzorgen. In die samenleving hebben vrouwen de economische macht. De mannen zijn er, economisch gezien, afhankelijk van de vrouwen, met name van hun moeder.

Ruzie
Zowel de mannen als de vrouwen van de Mosou benadrukten dat in hun samenleving mannen en vrouwen gelijk zijn. Opvallend is dat woorden als ‘sexy’, ‘slet’, en ‘verkrachting’, in de taal van de Mosou niet voorkomen. Op de vraag of ze wel eens ruzie met hun mannen hadden werd door de vrouwen ontkennend geantwoord. ‘Nee, we hebben nooit woorden,’ zeiden de vrouwen. Omdat de man in het gezinshuis van zijn vrouw op bezoek komt, zou een ruzie door dat hele gezin gehoord worden. Of een man nadat hij ruzie met zijn vrouw had gemaakt daar nog welkom zou zijn, is daarom maar helemaal de vraag.

Geweld
Dat wijst er op dat geen enkele man het, in zo’n samenleving, in zijn hoofd zal halen om geweld tegen zijn vrouw te gebruiken. Dan krijgt hij de hele familie van die vrouw tegenover zich. Dan kan hij het wel vergeten dat hij bij haar nog welkom is. Ook zal een man, in zo’n samenleving, het wel uit zijn hoofd laten om zijn moeder, zijn zusters of hun kinderen te mishandelen. Het risico is veel te groot dat hij dan niet langer deel uit mag maken van de familie, en dus geen plek heeft om heen te gaan. Want een man die door zijn familie en vrouw afgewezen is omdat hij geweld heeft gebruikt is, in zo’n matriarchale samenleving, nergens meer welkom.

Cultureel of evolutionair
Het zou interessant zijn geweest als de antropoloog, die uitging van de aanname dat geweld van mannen tegen vrouwen een evolutionaire grond heeft, deze matriarchale samenleving had onderzocht. Omdat in die samenleving geweld van mannen tegen vrouwen nauwelijks voor komt, zou dat juist een indicatie zijn dat geweld van mannen tegen vrouwen een culturele grond heeft en geen evolutionaire.

Bevestiging
Helaas toetste deze antropoloog zijn hypothese niet door te kijken of zijn hypothese te weerleggen was, maar zocht hij alleen maar naar bevestiging er van. Daarom deed hij zijn onderzoek bij de Tsimane, een volk van jagers-verzamelaars in het Amazonegebied van Bolivia, waar 85 procent van de vrouwen te maken heeft met fysiek geweld van haar man. Om zijn aanname te ‘bewijzen’ deed hij zijn onderzoek bij een volk waarvan bekend is dat het fysieke geweld van mannen tegen hun vrouwen extreem hoog is. Als je op zo’n manier naar bevestiging van een hypothese zoekt, is de kans groot dat je die bevestiging ook vindt.

De uitzonderingen
Wat ik interessant vind is dat, ook in die gewelddadige samenleving, vijftien procent van de mannen geen geweld tegen hun vrouwen gebruikten. Waarom deden deze mannen dat niet, terwijl het, in die cultuur, zo normaal was? Daar heeft onze antropoloog, voor zover ik weet, geen onderzoek naar gedaan. Ik heb daar wel een hypothese over.

Fysiek
Gemiddeld zijn mannen sterker dan vrouwen, maar dat betekent niet dat alle mannen sterker dan hun vrouwen zijn. Het ligt zelfs voor de hand dat dat zeker in vijftien procent van de gevallen niet zo is en dat in die relaties de vrouw fysiek het sterkst is. Als een man die zwakker is dan zijn vrouw haar slaat, slaat die vrouw terug. Als die vrouw sterker is dan haar man, en hem een flink pak rammel geeft, dan leert hij zich wel in te houden. Dan keert zijn geweld zich immers tegen hem.

Geweld en kinderen
Het bleek dat vrouwen die door hun mannen werden mishandeld meer kinderen baarden. Volgens de antropoloog was daarmee bewezen dat zijn aanname klopte. Omdat voor mannen het credo: ‘hoe meer kinderen, hoe beter’, zou gelden, loonde het, evolutionair, om geweld tegen hun vrouw te gebruiken. Dat zou het geweld van die mannen ten opzichte van hun vrouwen verklaren. Ik geloof daar niets van. Bij de Mosou zou een man die geweld tegen zijn vrouw gebruikt, daardoor door iedereen met de nek aangekeken worden. Geen vrouw zou hem nog willen hebben. Kinderen verwekken zou zo’n man wel kunnen vergeten.

Verkrachting
De reden waardoor, in een gemeenschap waar niet aan anti-conceptie wordt gedaan, de vrouwen van mannen die geweld gebruiken meer kinderen baren is veel simpeler; die mannen verkrachten hun vrouwen ook makkelijker. Als hun vrouw aangeeft geen seks te willen, dwingen ze die seks wel af. Desnoods met geweld. Een man die geen geweld tegen zijn vrouw wil of durft te gebruiken doet dat niet. Een vrouw die haar man fysiek de baas kan, bepaalt daardoor ook wanneer en hoe vaak er aan seks wordt gedaan. Daarom baren vrouwen van niet-gewelddadige of zwakkere mannen, in zo’n gewelddadige gemeenschap, minder kinderen. Zo simpel is dat.

Machtswellust
Die gewelddadige mannen zijn, volgens mij, niet bezig met een rationele overweging waarbij ze kijken hoe ze zoveel mogelijk nageslacht kunnen verwekken, maar worden gedreven door machtswellust en seksuele lust. Mannen die gemakkelijk geweld gebruiken tegen hun vrouwen zullen dat, waarschijnlijk, ook makkelijker doen tegen hun kinderen en andere mannen. Het komt zelfs voor dat gewelddadige mannen hun vrouwen als ze zwanger zijn expres in de buik stompen omdat die man wel de lusten maar niet de lasten van seks wil hebben, en juist kwaad is omdat die vrouw zwanger is geworden (en daardoor ook minder voor het beleven van seksuele lust kan dienen).

Gedrag verandert
Geweld tegen vrouwen en kinderen neemt af in een samenleving waar de stress voor het bestaan afneemt. Wij accepteren het niet meer dat een man zijn vrouw of kinderen slaat. Een man die daar openlijk voor uitkomt wordt zeker niet als een echte man gezien. Dat was vijftig jaar geleden anders. Als gedrag door het veranderen van cultuur zo radicaal kan veranderen, dan kun je, ook als antropoloog, maar tot één conclusie komen en dat is dat het gebruiken van geweld tegen vrouwen (en kinderen) cultureel bepaald wordt. Dat mannelijk geweld in relaties zo’n universeel fenomeen is, heeft niets te maken met een biologische evolutie, maar met de inherente gewelddadigheid van veel culturen. Waar die inherente gewelddadigheid in veel culturen vandaan komt, is, wetenschappelijk gezien, een interessant onderzoeksgebied.

Verheerlijking van geweld
In culturen waar het verkrijgen van macht en het tonen van kracht door middel van geweld verheerlijkt wordt, vinden mannen daarin het excuus om geweld tegen hun vrouw (en hun kinderen) te gebruiken. Ook in onze cultuur wordt geweld, nog steeds, verheerlijkt. Dat is de oorzaak dat we, als we de kans krijgen, anderen door middel van geweld aan ons proberen te onderwerpen. De verheerlijking van geweld is weliswaar diep geworteld, maar dat is de afkeer van geweld ook. Het vervelende is dat mensen die geweld verheerlijken succesvoller zijn in het zich toe-eigenen van macht en het onderwerpen van hun medemensen dan de mensen die een afkeer van geweld hebben.

Onderwerpen
Geweld van mannen tegen vrouwen heeft te maken met macht; met de behoefte te bezitten en te onderwerpen. En dat is cultureel bepaald. Dat mannen die geweld tegen hun vrouwen gebruiken, in een samenleving waarin niet aan anti-conceptie wordt gedaan, meer kinderen verwekken is daar het gevolg van. Het is niet de oorzaak van dat geweld. Het geweld van mannen tegen vrouwen heeft geen rationele oorzaak. Mannen die geweld tegen hun vrouw gebruiken doen dat heus niet minder als die vrouw niet vruchtbaar blijkt te zijn.

Zoeken naar bevestiging
Het is vreemd dat een antropoloog de oorzaak van menselijk gedrag zoekt in biologische motieven, zoals het zoveel mogelijk willen verwekken van nageslacht. Je zou toch denken dat een antropoloog zich juist bezig zou houden met de culturele oorzaken van menselijk gedrag, omdat dat immers zijn expertise zou moeten zijn. Maar deze antropoloog was zo overtuigd van de juistheid van zijn aanname dat hij alleen nog maar naar bevestiging van die juistheid zocht. Dat dat niet altijd tot goede wetenschap leidt, lijkt mij duidelijk.

Bepalende cultuur
De aanname dat het geweld van mannen ten opzichte van vrouwen een evolutionaire oorzaak heeft, impliceert ook dat de gewelddadigheid van mannen, in het algemeen, een evolutionaire oorzaak zou hebben. Dat zou dan verklaren waarom mannen gewelddadig zijn. De Mosou laten zien dat de cultuur waarin mannen opgroeien minstens zo bepalend is als die veronderstelde, door evolutie ontstane, natuurlijke gesteldheid van de man.

Wij bepalen zelf
Mannen worden niet gewelddadig geboren. De potentiële gewelddadigheid van de mens (man en vrouw) wordt versterkt of verzwakt door de cultuur waarin mensen opgroeien. Wat dat betreft lijken we zowel op chimpansees als op bonobo’s (die sterk aan elkaar verwant zijn, maar wel enorm verschillen in het geweld dat ze gebruiken). Hoe we met elkaar omgaan is de bepalende factor in het al dan niet gebruiken van geweld van mannen ten opzichte van vrouwen. Dat is niet evolutionair voor ons bepaald, dat bepalen we zelf.