
ruud's aannames aflevering 28
Wat is een religie?
Is een satirische religie, die de belachelijkheid van andere religies duidelijk probeert te maken, zelf ook te beschouwen als een religie? Of niet? En wie bepaalt dat? De Kerk van het Vliegend Spaghettimonster, waarvan de aanhangers ‘geloven’ dat de wereld is geschapen door een onzichtbaar vliegend spaghettimonster, voldoet volgens de Raad van State niet aan de criteria waaraan een religie moet voldoen (aldus een uitspraak in augustus 2018). Die criteria zijn vastgelegd door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.
Ernst en samenhang
De criteria waaraan een religie moet voldoen, zijn, volgens dat Europees Hof ‘overtuigingskracht, ernst, samenhang en belang’. De Raad van State vindt dat het het pastafarisme, zoals de leer van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster wordt genoemd, ontbreekt aan ernst en samenhang. Vandaar dat het pastafarisme, volgens die Raad, geen religie genoemd mag worden.
Het satirische element
‘We moeten zuinig zijn op het begrip godsdienst, anders hollen we het uit,’ aldus een hoogleraar religie en recht aan de Rijksuniversiteit Groningen, die blij is met de uitspraak van de Raad van State. In het pastafarisme overheerst, volgens die hoogleraar, het satirische element. Daarom mag aan de serieusheid worden getwijfeld, zo stelt hij.
Serieuze satire
Waar komt toch de aanname vandaan dat satire niet serieus zou zijn? Satire is bij uitstek een middel om de claim van ernst en serieusheid van waarheden aan de kaak te stellen. Dat is, met hoeveel humor dat ook gebeurt, wel degelijk een serieuze zaak. Is het humorloos overtuigd zijn van het eigen gelijk wel serieus te noemen? Als je nooit aan je denkbeelden twijfelt, dan heb je je ook nooit serieus met het waarheidsgehalte van die denkbeelden beziggehouden. Neem je je geloof dan wel serieus?
Waarheid en humor
Juist omdat de leden van de Kerk van het Vliegende Spaghettimonster hun geloof satirisch belijden, laten ze zien dat ze serieus met hun denkbeelden over waarheden omgaan. En dat ze het in discussie stellen van religieuze waarheidsclaims ernstig nemen. Met humor, dat wel. Dat houdt het denken over waarheden licht. En die lichtheid verlicht ook. Het is juist de zwaarte van de waarheidsclaims van veel religies die verlichting in de weg staat. En dat terwijl verlichting toch het uiteindelijke doel van elke, zichzelf serieus noemende religie, zou moeten zijn.
Lesmateriaal
Het pastafarisme ontstond in 2005 in de Verenigde Staten, als reactie op het besluit van de staat Kansas om het Christelijk scheppingsverhaal als gelijkwaardig alternatief voor de evolutietheorie op scholen te onderwijzen. Bobby Henderson stelde in een brief dat in dat geval ook de theorie van het Vliegend Spaghettimonster in de les opgenomen moest worden. Nadat hij dat pleidooi op zijn website plaatste, werd dat wereldwijd opgepikt.
Liever niet
Het pastafarisme parodieert onder andere christelijke dogma’s en gebruiken. Zo zijn er, in plaats van de Tien Geboden acht ‘liever-nietjes’, omdat de piraat Kapitein Mosey er per ongeluk twee liet vallen. Wat de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster vooral doet is door middel van satire, het dubieuze van veel religieuze claims ter discussie stellen. Daarbij maken ze gebruik van dezelfde wijze waarop die claims vaak verdedigd worden.
Zwaartekracht
Zo stellen ze dat de wetenschap weliswaar weet dat er zwaartekracht bestaat, maar niet verklaart wat die zwaartekracht veroorzaakt. Dat betekent dat die wetenschap dat niet weet. Maar het pastafarisme heeft het antwoord wel. Zwaartekracht wordt veroorzaakt doordat het onzichtbare vliegende spaghettimonster met zijn onzichtbare tentakels mensen omlaag duwt. Het ‘bewijs’ is dat mensen vroeger, toen er nog veel minder waren, ook kleiner waren dan tegenwoordig. Omdat er nu er veel meer mensen zijn, moet het vliegend spaghettimonster zijn krachten over meer mensen verdelen en blijft er, per mens, minder kracht over. Vandaar dat mensen nu groter worden. Dat dwergen extra geliefd zijn bij het Vliegend spaghettimonster is evident. Hij gebruikt immers meer kracht dan normaal om hen naar beneden te duwen.
Verhalen
Is dit verhaal werkelijk minder overtuigend dan dat een onzichtbare God een zee in tweeën splijt om een volk een doorgang te verschaffen, of een vrouw omdat ze omkijkt in een zoutpilaar verandert? En wat te denken van een God die een maagd zwanger maakt zonder haar te ontmaagden en vervolgens God de Vader wordt genoemd, terwijl die vrouw door God de Heilige Geest is bezwangerd met een zoon die dan, volgens een aantal kerkvaders, tegelijkertijd zijn vader en degene die zijn moeder heeft bezwangerd is, zodat ze met zijn drieën één God zijn?
Overtuigingskracht
Als ‘overtuigingskracht’ een norm voor religies is, hoe is het dan mogelijk dat er erkende religies zijn? Een God met acht armen en het hoofd van een olifant. Geen probleem. Een God die de enige God is, maar uit drie personages bestaat. Ook geen probleem. Een leer die onmogelijke raadsels opgeeft, die koans genoemd worden. Prima. Maar een onzichtbaar vliegend spaghettimonster zou dan ineens overtuigingskracht missen?
Ernst
Als ‘ernst’ een norm voor religies is, wat betekent dat dan? Wat is ernst? Is dat met een chagrijnige blik hel en verdoemenis prediken voor al degenen die het niet met je eens zijn? Is dat geloven in een God van liefde met zo’n verbetenheid dat je zelfs in staat bent om mensen die zich niet aan die God wensen te onderwerpen door middel van radbraken, brandstapels of onthoofdingen op andere gedachten te brengen? Dat het je dan ernst is met het onderwerpen van je medemensen aan jouw denkbeelden, mag duidelijk zijn, maar met de essentie van het bestaan ernstig nemen, heeft dat weinig te maken.
Samenhang
En ‘samenhang’ lijkt mij nou ook niet iets waar de meeste erkende religies als norm aan voldoen. Volgens mij zijn er, bijvoorbeeld in de bijbel, een boek waar zowel het jodendom, het christendom als de islam zich op beroepen, veel voorbeelden van verhalen die elkaar tegenspreken en waarvan de samenhang, op zijn zachtst gezegd, dubieus is. Eerst zorgt God ervoor dat de vrouw van Abraham op haar negentigste zwanger wordt van een stamhouder (hoe geloofwaardig is dat?) en dan geeft hij Abraham de opdracht om diezelfde stamhouder te offeren om zijn trouw en onderwerping aan God te bewijzen. En dat terwijl God, volgens diezelfde bijbel, alwetend is. Waarom moest Abraham die test dan ondergaan? God wist toch al hoe het zat, als alwetende God. En als hij bewijs nodig had, dan wist hij het dus niet en dan zou dat betekenen dat God niet alwetend was. Hoezo ‘samenhang’?
Belang
Dat ‘belang’ een norm is om als religie erkend te worden, is ook vreemd. Alsof ‘belang’ op zichzelf een norm is. Wat voor een belang moet een religie voor de samenleving hebben? Is een religie die alle mensen aan zich onderwerpt en daardoor alle kritische geluiden weet te smoren van belang voor een samenleving of niet? Dat hangt er natuurlijk maar van af wat je van belang acht voor een samenleving. Ik vind het belangrijk dat er kritisch kan en mag worden nagedacht en dat dogma’s ten alle tijden ter discussie gesteld moeten kunnen en mogen worden.
Aan de kaak stellen
De overtuigingskracht van de Kerk van het Vliegende Spaghettimonster doet volgens mij niet onder, maar is ook niet groter dan de overtuigingskracht van andere religies. Wat voor de Kerk van het Vliegende Spaghettimonster pleit is dat ze door hun stellingen ook niet willen overtuigen, maar juist het hebben van ongefundeerde overtuigingen aan de kaak willen stellen. Dat ze dat op een humorvolle wijze doet, beschouw ik als een pre.
Nadenken
Kritisch nadenken over religieuze overtuigingen wordt door de pastafaristen wel degelijk ernstig genomen. Dat satire het middel is om dat te bewerkstelligen betekent niet dat de Kerk van het Vliegende Spaghettimonster dat kritisch nadenken niet serieus zou nemen. Integendeel.
Samenhang
De samenhang in de leer der pastafaristen is niet kleiner of groter dan de samenhang in andere religies.
Uithollen
Het belang van de Kerk van het Vliegende Spaghettimonster is juist dat het op een satirische wijze de waarheidsclaims van andere religies ter discussie stelt. Het holt, als het ware, het begrip religie uit. In tegenstelling tot de hoogleraar religie en recht aan de universiteit in Groningen die vindt dat we zuinig moeten zijn op het begrip godsdienst omdat we het anders uithollen, vind ik dat we ruimhartig moeten zijn in het begrip godsdienst en het begrip religie, en dat het juist goed is dat die begrippen worden uitgehold.
Gelijkwaardig
Laten we alle gedachtekronkels die mensen hebben erkennen als gelijkwaardige religies. Dan hoeft niemand zich te laten voorstaan op zijn of haar religie. Want waarom zou de gedachtekronkel van de een belangrijker moeten zijn dan de gedachtekronkel van de ander?
De Wipwapwop
Persoonlijk geloof ik niet in het onzichtbare vliegende spaghettimonster. Ik denk dat het bestaan is ontstaan doordat de Wipwapwop aan het woepen was. Maar als je me vraagt wat de Wipwapwop is en wat dat woepen inhoudt, moet ik je het antwoord schuldig blijven. Dat is een mysterie. En dat wil ik graag zo houden. Niet alles heeft een antwoord nodig.
Ruud Moors’ eerdere afleveringen van zijn rubriek Aannames en zijn eerdere wekelijkse bijdragen aan dit magazine vind je hier: