Ik lees niet veel
‘Nee ik lees geen filosofen omdat ik bang ben dat ik er dan achter kom dat alles wat ik heb bedacht ook allang door anderen is bedacht. Daarom lees ik sowieso liever niet al te veel.’ ‘Dus eigenlijk wil je de illusie koesteren dat je een uniek en onafhankelijk denker bent.’ ‘Eh, ja, eigenlijk wel ja. Ik wil me niet teveel door anderen laten beïnvloeden.’

De essentie van het leven
Dat was een gesprek dat ik, jaren geleden, met een broer van een vriend had. Een paar jaar later kwam ik hem weer tegen en hield hij een lange monoloog waar ik geen touw aan kon vastknopen. Hij had zelf de indruk dat hij de essentie van het leven te pakken had en dat het gegeven dat anderen hem niet begrepen betekende dat hij eenzame hoogten van genialiteit had bereikt. Omdat ik geen touw aan zijn monoloog kon vastknopen, was het me ook onmogelijk hem op andere gedachtes te brengen.

Intuïtie
Toch kwam wat hij zei me allemaal bekend voor. Een beetje numerologie, een beetje ‘alles hangt met alles samen’, een beetje astrologie, een beetje ‘niets hangt van het toeval af’, en een beetje ‘er is meer tussen hemel en aarde dan wij ons kunnen voorstellen’. Al die elementen waren door middel van intuïtie op een hoogstpersoonlijke manier door elkaar geklutst. Zo hoefde hij geen argumenten te gebruiken om zijn denkbeelden te staven. Hij ‘wist’ immers intuïtief wat waar was en wat niet.

Uniek en onafhankelijk
De aanname dat het mogelijk is om uniek te zijn en onafhankelijk te denken, klopt volgens mij niet. Juist omdat ik veel lees, over een breed scala van onderwerpen, ben ik erachter gekomen dat geen enkele gedachte uniek is. Soms dacht ik dat ik iets dacht dat nog nooit door iemand bedacht was om er vervolgens achter te komen dat dat idee allang door anderen was bedacht. Misschien niet precies in dezelfde bewoordingen, maar in essentie wel hetzelfde.

Behandel een ander zoals je zelf behandeld wil worden
Ideeën worden aan mensen toegeschreven, maar zijn zelden door die mensen bedacht. Ik denk dat de meest belangrijke inzichten alleen maar doorgegeven worden, maar niet door individuen worden bedacht. Christus schijnt gezegd te hebben: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet’, en in andere woorden: ‘Behandel een ander als jezelf.’ Dat is een inzicht dat Christus niet op een unieke en onafhankelijke wijze heeft verkregen. Confucius heeft diezelfde inzichten vijfhonderd jaar voor Christus al onder woorden gebracht. ‘Behandel een ander zoals u zelf behandeld zou willen worden als u in de positie van die ander zou zijn’, zo verwoordde hij het.

Een oud inzicht
Maar ook Confucius is niet de bedenker van dat inzicht. Ik kan me voorstellen dat in de prehistorie een ouder tegen het ene kind dat het andere pestte zei: ‘Zeg hou daar eens mee op. Je zou het toch ook niet leuk vinden als iemand dat bij jou zou doen.’ Het idee van wederkerigheid waarop het inzicht dat je anderen als jezelf moet behandelen is gebaseerd, is waarschijnlijk al zo oud als de mensheid zelf.

Inzichten delen
Hoe ouder ik word, hoe meer ik me realiseer dat mijn inzichten niet uniek zijn. Gelukkig maar. We kunnen ons, als mensen, met elkaar verbinden doordat we inzichten delen. Als we allemaal unieke en onafhankelijke individuen waren dan zou het vrijwel onmogelijk zijn ons met elkaar te verbinden. En als we ons niet met elkaar zouden kunnen verbinden dan zouden we ons niet aan elkaars denkbeelden kunnen voeden. Dan zouden we een soort denkbeeld-armoede krijgen, waardoor ook onze inzichten nauwelijks voedingsstoffen zouden kunnen krijgen.

Onbegrepen
Doordat hij een uniek en onafhankelijk denker wil zijn, kan de broer van mijn vriend met vrijwel niemand meer communiceren. Hij is zo overtuigd van zijn eigen unieke en onafhankelijke visie op het bestaan, dat hij geen enkele andere visie serieus wenst te nemen. Tegelijkertijd is zijn visie zo uniek en onafhankelijk geworden dat niemand, ook zijn familie niet, hem nog kan volgen. Dat sterkt hem in het idee dat hij waarlijk een uniek en onafhankelijk denker is. Een onbegrepen genie.

Intuïtie versus verstand
Toch is hij daarin veel minder uniek dan hij zelf denkt. Er zijn wel degelijk veel meer mensen die, net als hij, graag uniek en onafhankelijk willen zijn en dat op een vergelijkbare wijze doen. Zich baserend op intuïtie in plaats van verstand. Overal verbanden zoekend en diepere betekenissen vermoedend in getallen en gebeurtenissen. Alles wat algemeen bekend is ter discussie stellend, maar hun eigen ideeën nooit onder de loep nemend.

Toetsen en verdiepen
Want hoe neem je je eigen ideeën onder de loep? Dat doe je door ze te toetsen aan ideeën van anderen. En dat betekent dat je je moet verdiepen in de ideeën van anderen. Maar als je je in de ideeën van anderen verdiept dan word je er wellicht ook door beïnvloed. Maar omdat je je niet door de ideeën van anderen wilt laten beïnvloeden kun je je ook maar beter niet verdiepen in die ideeën.

Het eigen gelijk
Mensen die het belangrijk vinden om als onafhankelijke denkers en unieke persoonlijkheden door het leven te gaan, zijn vaak bovenmatig overtuigd van hun eigen gelijk. Zelfs als ze zichzelf tegenspreken. Dat ze zichzelf tegenspreken beschouwen ze niet als tegenstrijdig. Omdat ze alle ideeën die ze hebben koesteren en liefhebben, kunnen ze er goed mee leven dat ze de ene keer beweren dat iets zwart is en de volgende keer dat datzelfde wit is. Als hun gelijk bevestigd lijkt te worden door het zwart zijn dan is het zwart, als vlak daarna hun gelijk bevestigd wordt door het wit zijn, dan is het wit. Het bevestigen van het eigen gelijk is belangrijker dan het hebben van een coherente visie.

Verschillende maten
Zo ken ik een dame die, in de boeken die ze schrijft, duidelijk maakt dat ze neerkijkt op mensen die geboren zijn om rekening te houden met anderen. Volgens haar weten die sukkels niet beter. Zij wel. Want zij is een authentieke persoon die de eigen noden en behoeftes volgt zonder zich daarbij druk te maken om wat anderen daarvan vinden. Tegelijkertijd wordt ze woest als de mensen in haar omgeving niet meteen doen wat zij vindt dat die mensen voor haar moeten doen. Als anderen zich ten opzichte van haar gedragen zoals zij zelf vindt dat zij zich moet gedragen, verdraagt ze dat niet. Dan heeft ze het ineens over het gebrek aan wederkerigheid van die persoon die haar noden en behoeftes niet wenst te dienen. Als uniek en onafhankelijk persoon heeft ze er geen enkel probleem mee om met verschillende maten te meten.

Uniek
Ik probeer geen uniek en onafhankelijk denker te zijn. Ik weet dat niets dat ik bedenken kan, geen enkel inzicht dat ik verkrijgen kan, niet allang bedacht en verkregen is door anderen. Dat betekent niet dat ik me kritiekloos aan mijn medemensen aanpas. Dat betekent ook niet dat ik niet uniek ben. Elke sneeuwvlok schijnt uniek te zijn, heb ik eens ooit ergens gelezen. Geen twee sneeuwvlokken zijn volkomen aan elkaar gelijk. Of dat daadwerkelijk zo is, weet ik niet. Dat is, denk ik, niet echt vast te stellen. Maar tegelijkertijd lijkt het me ook niet onwaarschijnlijk. Er zijn nog nooit twee identieke sneeuwvlokken ontdekt, dus de variatie is in ieder geval enorm. Toch zijn alle sneeuwvlokken in essentie gelijk. Ze bestaan uit hetzelfde materiaal en zijn, op min of meer dezelfde manier ontstaan. Ze zijn ook allemaal onderdeel van dezelfde sneeuw. Als ze al onafhankelijk zijn is dat maar heel even, en ook maar op heel beperkte wijze.

Onafhankelijk
Op dezelfde manier zijn individuele mensen uniek. Er is geen enkel mens die precies lijkt op een ander mens. Toch bestaan we uit hetzelfde materiaal en zijn we, min of meer, op dezelfde manier ontstaan. In één opzicht verschillen we enorm van sneeuwvlokken. We kunnen niet onafhankelijk van elkaar bestaan. Absoluut niet. We hebben andere mensen nodig om mens te kunnen zijn. Ook mensen die zichzelf als onafhankelijk zien, kunnen niet zonder andere mensen bestaan. Ook hun ideeën zijn er altijd al geweest. Ook zij baseren hun ideeën op de ideeën van anderen. Het idee dat je onafhankelijk en uniek kunt zijn, is een aanname die waarschijnlijk ook al zo oud als de mensheid is. We zijn als individuen uniek in de manier waarop we wijsheid en dwaasheid met elkaar vermengen, maar absoluut niet onafhankelijk.

Tijdloos
Zowel onze wijsheid als onze dwaasheid is van alle tijden.