Economische belangen
Economische belangen wegen zwaar in de samenleving waar ik deel van uitmaak. Zo zwaar dat ik soms de indruk heb dat de samenleving zich aan economische belangen dient te onderwerpen in plaats van andersom. De vraag is alleen wie bepaalt wat economisch van belang is en waarom iets van economisch belang is.

Sierbloemen
Is het kweken van sierbloemen economisch belangrijk? Er wordt weliswaar geld verdiend met het kweken van sierbloemen, dus de bedrijven die sierbloemen kweken zullen het kweken van sierbloemen nuttig vinden. Niet alleen omdat die bedrijven daar geld aan verdienen maar ook omdat die bedrijven arbeidsplaatsen opleveren.

Maatschappelijk nut
Als het creëren van arbeidsplaatsen en geld verdienen de maatstaf zijn, dan is het kweken van sierbloemen economisch belangrijk. Maar als we naar het maatschappelijk nut kijken, is dat maar de vraag. Bij het kweken van sierbloemen worden grote hoeveelheden gif gebruikt. De bloemen mogen natuurlijk niet aangevreten worden door rupsen, luizen en ander ongedierte, dus wordt dat ongedierte met gif bestreden.

Gif en bloemen
Dat gif verdwijnt niet in het niets nadat het gebruikt is. Als je een bosje tulpen koopt zet je met die tulpen ook het gif waarmee die tulpen bespoten zijn in een vaas. Een deel van dat gif komt in de aarde en het oppervlaktewater terecht en vervuilt daardoor het milieu. Dat is geen klein probleem. Er wordt namelijk heel veel gif gebruikt in de sierbloemenindustrie.

Giftig baantje
Ook de arbeiders die in de kassen werken waar sierbloemen worden geteeld komen daardoor in aanraking met dat gif. Voor hun gezondheid is dat zonder meer schadelijk. Dan heb je weliswaar een baan, maar blijk je door die baan vergiftigd te worden.

Belang
De vraag die dan bij mij opkomt is: Hebben we die sierbloemen wel nodig? En het antwoord is voor mij duidelijk. Nee. Als we geen sierbloemen meer telen heeft dat geen negatieve gevolgen voor de samenleving. We hebben als samenleving geen wezenlijk belang bij de aanwezigheid van sierbloemen. Integendeel.

Afschaffen
Dus waarom schaffen we de sierbloemenindustrie niet af?

De balans
Bloemen kweken zonder gif moet dan nog wel mogen, maar bloemen kweken met gif dient te worden verboden omdat de schadelijke effecten voor de samenleving veel groter zijn dan het voordeel. Het feit dat er geld mee kan worden verdiend, dient op zichzelf geen argument te zijn om het toe te staan. Als wat je produceert meer schade dan nut oplevert voor de samenleving dient het te worden afgeschaft.

Export
Dat geldt ook voor het houden van koeien, geiten, varkens en kippen. Als het produceren van vlees meer schade berokkent dan nut oplevert, dient het te worden afgeschaft. Meer dan tachtig procent van het vlees dat in Nederland wordt geproduceerd is bedoeld voor de export. Dat is natuurlijk fijn voor de landen waar dat vlees naar toe gaat, maar de negatieve gevolgen dragen wij. Denk maar aan het overschot aan stikstof dat door de bio-industrie wordt geproduceerd.

Banken
We kunnen afspreken dat de vleesindustrie het liefst biologisch moet zijn. En dat we in ons land niet meer vlees produceren dan we gebruiken (althans niet heel veel meer). Dat verlicht de uitstoot van stikstof en is minder schadelijk voor het milieu. Banken die ervoor gezorgd hebben dat boeren zich steeds maar weer in de schulden staken omdat die banken hun dwongen om aan schaalvergroting te doen, horen de boeren de schulden die daardoor zijn ontstaan kwijt te schelden. Ze zijn immers mede verantwoordelijk voor het veroorzaken van het probleem.

Vervuilers
Alle industrie die de omgeving zodanig vervuilt dat er aantoonbare gezondheidsschade is voor de directe leefomgeving (mens, dier en planten) dient zo snel mogelijk te verdwijnen. Dat kan door schoner te gaan produceren of, als dat niet kan, door het verbieden van die schadelijke activiteit.

Schade aan de samenleving
Het is in het maatschappelijk belang dat de economie geen schade aan de samenleving toebrengt. Dat spreekt, naar mijn idee, zo voor zichzelf, dat elke discussie daarover nutteloos is. De economische activiteiten dienen nuttig te zijn voor de samenleving. Als dat niet zo is, dient voor de samenleving gekozen te worden en niet voor de economische activiteit. Ook niet als die economische activiteit heel veel geld oplevert.

Moreel verwerpelijk
De tabaksindustrie is er bij gebaat dat er zoveel mogelijk mensen gaan roken. De samenleving is er bij gebaat dat er zo weinig mogelijk mensen gaan roken of blijven roken. De tabaksindustrie weet dat haar product schadelijk is en maatschappelijk niets toevoegt. Het is moreel verwerpelijk om een product te promoten en te verkopen dat alleen maar schadelijk voor de samenleving is. Dat is weliswaar een economische activiteit, maar eentje die we kunnen missen als kiespijn.

Fossiele energie
Datzelfde geldt voor bedrijven die fossiele energie produceren, en blijven produceren ook al weten ze dat dat schadelijk voor de samenleving is. Dat soort bedrijven zou verboden moeten worden.

Lobby en reclame
En het zou dat soort bedrijven, om te beginnen, verboden moeten worden bij de politiek te lobbyen of reclame voor hun schadelijke producten te maken.

Geld verdienen
Als geld verdienen de basis is waarop we de economie beoordelen, dan onderwerpen we ons aan het verdienen van geld. Maar geld heeft op zichzelf helemaal geen waarde. Producten en diensten kunnen waarde hebben, maar geld heeft dat op zichzelf niet. Producten en diensten die alleen maar tot doel hebben om er geld mee te verdienen, terwijl ze geen maatschappelijk nut hebben, beschouw ik als schadelijk voor de samenleving.

Wat heeft een samenleving nodig?

• Geen enkele samenleving kan goed functioneren als er niet genoeg voedsel is om alle leden van die samenleving te voeden. Het produceren van genoeg voedsel van een goede kwaliteit is derhalve essentieel.
• Geen enkele samenleving kan goed functioneren als mensen geen plek hebben om te wonen. Daarom is het essentieel dat er genoeg betaalbare woonruimte is om iedereen te huisvesten.
• Geen enkele samenleving kan zonder energie. Daarom is het essentieel dat er voldoende schone energie wordt geproduceerd om daarin te voorzien.
• Geen enkele samenleving kan zonder verbinding. Letterlijk door het aanleggen van wegen en bruggen, figuurlijk door te zorgen dat mensen onderling met elkaar in contact kunnen komen, door openbaar vervoer, internet, telefonie, dorpshuizen, verenigingen en clubs.

Basale doelen
De meest basale economische doelen voor een samenleving dienen hiervan te worden afgeleid. Er dient dus voldoende betaalbaar voedsel van een hoge kwaliteit geproduceerd te worden die zo wordt gedistribueerd dat niemand honger heeft.

• Er dient genoeg betaalbare huisvesting gerealiseerd te worden zodat er niemand is die geen dak boven zijn hoofd heeft.
• Er dient genoeg schone energie geproduceerd te worden zodat niemand in de kou hoeft te zitten of niet in staat is zich een maaltijd te bereiden.
• Er dient een goede infrastructuur gerealiseerd te worden waardoor mensen met elkaar in contact kunnen komen.

Dat zijn de essentiële economische doelen die bereikt dienen te worden. Zolang die doelen niet bereikt zijn, doet de economie niet wat de economie behoort te doen.

Middel en doel
Geld verdienen is daarbij een middel, maar geen doel. Als geld verdienen het doel wordt, wordt al snel vergeten wat essentieel is voor het goed functioneren van een samenleving. Dan eigent zich een kleine groep alle rijkdom op ten koste van de samenleving. Dan dient die economie het egoïsme, het eigenbelang van individuen en niet de samenleving als geheel.

De minste onder ons
Of een economie goed functioneert of niet kun je zien aan de staat waarin de minste onder ons verkeert. Een samenleving waarin wonen onbetaalbaar is, maar beleggers en huisjesmelkers stinkend rijk kunnen worden, is een samenleving waarbinnen de economie van het wonen niet deugt. Een samenleving waarin mensen voor hun voedsel afhankelijk zijn van voedselbanken is een samenleving waarbinnen de economie van minimuminkomsten niet deugt. Een samenleving waarin mensen elkaar niet meer kunnen bereiken omdat de infrastructuur niet toereikend is, is een samenleving waarbinnen de economie van de verbinding niet deugt. Een samenleving waar (schone) energie zo duur is dat mensen er geen gebruik van kunnen maken is een samenleving waarbinnen de economie van het maken en distribueren van energie niet deugt.

Economie
De behoeftes en belangen van de hele samenleving horen bediend te worden door de economie. Als de economie daar niet in slaagt is er iets mis met die economie.

Nut voor de samenleving
Niet de belangen van de producenten zijn essentieel voor een goed functionerende economie, maar het nut van datgene dat geproduceerd wordt voor de hele samenleving is essentieel voor een goed functionerende economie.

Maatstaf
Als wat geproduceerd wordt schade toebrengt aan de samenleving dient die productie gestopt te worden. Het belang voor de samenleving dient de maatstaf te zijn, niet hoeveel banen iets oplevert of hoeveel er met iets te verdienen valt.

Rijkdom vergaren
Dat neemt niet weg dat iemand die iets nuttigs voor de samenleving produceert daar ook best goed aan mag verdienen. Proportioneel, dat wel. Geen enkele miljardair heeft persoonlijk zoveel nuttigs voor de samenleving geproduceerd dat dat zijn of haar rijkdom verklaart. Dat betekent dat niet het nut die miljardair zo rijk heeft gemaakt, maar iets anders. Maar waarom zouden we toestaan dat iemand rijkdom vergaart voor iets wat niet nuttig, en soms zelfs schadelijk, is voor de samenleving?

Nut
Economische activiteiten horen nut te hebben voor de samenleving. Nutteloze of schadelijk activiteiten horen geen voordeel op te leveren.

Gelegitimeerd schadelijk
Dat is zo logisch, dat het feitelijk onbegrijpelijk is hoeveel economische activiteiten er worden toegestaan die alleen maar geld opleveren voor degenen die zich met die economische activiteiten bezig houden, maar die feitelijk schadelijk zijn voor de samenleving als geheel.

Erfenis
Uiteindelijk dus ook aan degenen die er financieel beter van worden of hun kinderen of kleinkinderen. Want wat heb je aan een grote erfenis als de samenleving waar je deel van uitmaakt uit elkaar valt en daardoor niet meer functioneert?

Maatschappelijk nut
Samengevat: economische activiteiten dienen getoetst te worden aan hun maatschappelijke nut, niet aan het financiële voordeel dat er mee te behalen valt.

Geld hoort een middel te zijn, geen doel op zichzelf.