Een plaag
Zouden sprinkhanen kunnen besluiten om geen plaag te gaan vormen? Of overkomt die plaag de sprinkhanen net zo als het gebied dat er door getroffen wordt? En stel dat een individuele sprinkhaan zou besluiten dat ze niet mee wil doen aan het zijn van een plaag, zou dat verschil uit kunnen maken? En als dat verschil uit zou maken zouden er dan genoeg individuele sprinkhanen gevonden kunnen worden om te voorkomen dat de soort een plaag wordt?

De mens als plaag
Ik denk dat een sprinkhanenplaag gewoon gebeurt en dat geen enkele sprinkhaan in staat is daar alleen of met een groep iets aan te veranderen. En wat voor sprinkhanen als soort geldt, geldt voor de mens als soort ook. Wij zijn een plaag. Als soort. Andere soorten sterven uit door ons gedrag. We bejagen ze totdat ze er nauwelijks meer zijn, we veranderen hun omgeving zodat ze nauwelijks meer kunnen bestaan en we bestrijden ze omdat we denken dat ze schadelijk zijn.

Misbruik
Daarnaast gebruiken we het materiaal waar de aarde uit bestaat op een manier die niet alleen voor onze medeschepselen nadelig is maar ook voor onze eigen soort. Uiteindelijk zal dat net zo rampzalig voor ons uitpakken als een sprinkhanenplaag voor de sprinkhanen uitpakt.

Het einde
Als alles is leeggevreten en de sprinkhanen alleen elkaar nog hebben, vervallen ze, noodgedwongen, tot kannibalisme en vreten elkaar op. Dat gaat net zolang door totdat er nog maar weinig sprinkhanen over zijn. Dan is de plaag over en kan de rest van het leven zich langzaam weer herstellen van die plaag.

Dat zal voor de plaag die wij voor andere levensvormen zijn, niet anders zijn.

Is dat erg?

Nee.

Geschiedenis
Wij hebben de geschiedenis van de mensheid beschreven alsof het hele bestaan alleen maar is ontstaan zodat wij er deel aan zouden kunnen nemen. Alsof we het einddoel van de geschiedenis zijn. Dat is uiteraard een misvatting. We hebben heel lang gedacht dat alles begon bij het ontstaan van ons, maar we weten dat dat een misvatting is. Dat wil zeggen dat de meeste mensen er van uit gaan dat er allang leven was voordat de mens ontstond.

Tijd
De geschiedenis van het bestaan is niet in tijd te meten. Er is geen begin. Er is geen einde. Er is nooit een tijd geweest dat er geen bestaan was. Om het nog ingewikkelder te maken: tijd is pas ontstaan binnen het bestaan van het universum zoals wij dat kennen. Tijd kan pas gemeten worden als het bestaan verandert. Als het bestaan niet verandert is er nog steeds bestaan, maar is er geen tijd. Dan heeft het begrip tijd geen enkele zin.

Tijd meten
Ons universum is, volgens de berekeningen van verschillende wetenschappers, tussen de dertien en veertien miljard jaar oud. De geschiedenis van het universum zou, als die berekening correct is, tot nu toe tussen de dertien en veertien miljard jaar bestrijken. Aardjaren wel te verstaan. Dat wil zeggen dat de aarde tussen de dertien en veertien miljard jaar om de zon zou moeten draaien om die jaren te produceren. Dat is feitelijk onvoorstelbaar omdat de aarde pas ongeveer viereneenhalf miljard jaar oud is en in die tijd niet altijd even snel om de zon heeft gedraaid.

Alleen daarom al is de ouderdom van het universum niet precies vast te stellen.

Veranderingen
Hoe lang het universum nog zal blijven bestaan is ook niet duidelijk. Wat wel vaststaat is dat het universum, zolang het blijft bestaan, continu aan veranderingen onderhevig zal zijn, zowel in het kleine als in het grote. Sterren zullen exploderen of imploderen, planeten zullen daardoor ontstaan of vergaan en niets zal eeuwig hetzelfde blijven. Niet binnen het universum in ieder geval.

Die eeuwige verandering noemen we tijd. En het verhaal van die tijd noemen we geschiedenis.

De toekomst
Dat onze zon ooit zal exploderen en daarbij de aarde zal opslokken in een vuurzee die alle water zal doen verdampen, staat vast. Over een paar miljard jaar is de aarde er niet meer. Maar lang voor die tijd zullen wij er, als soort, ook niet meer zijn. Dat staat vast.

Is dat erg?

Nee.

Eeuwigheid
Als er geen verandering meer zou zijn, dat zou pas erg zijn. Als wij eeuwig zouden blijven bestaan, als er geen einde zou komen aan de mensheid, dat zou pas erg zijn. Ontstaan en vergaan bestaan in elkaars verlengde.

Een leven zonder dood
Stel je voor dat er geen dood zou zijn. Hoe zou jij dan hebben kunnen ontstaan? Als alle levende wezens het eeuwige leven zouden hebben, dan zou er geen ruimte zijn voor nieuwe levende wezens. Zonder dood geen geboorte. Als er niets doodgaat en niets geboren wordt, dan verandert er nooit iets en als er niets meer verandert dan is er ook geen interactie meer mogelijk tussen verschillende dingen omdat de interactie tussen verschillende dingen veranderingen veroorzaken. Ook houdt dan de tijd op te bestaan.

Stilstand
Dan bevriest het bestaan als het ware. Inademen kan dan niet meer, want dat zou een verandering teweegbrengen, Uitademen kan dan ook niet meer, want om uit te kunnen uitademen moet je eerst hebben ingeademd. Als er niets verandert, heeft waarnemen ook geen zin meer. Als er geen dood zou zijn, zou het bestaan zoals wij dat kennen niet mogelijk zijn.

Geschiedenis
Ik heb wel eens gezegd: ‘Als er alleen rechtvaardigheid was geweest, dan was ik nooit geboren.’ Dat was nadat ik me realiseerde dat ik het product ben van een ongelofelijk lange geschiedenis en dat alles wat er in die geschiedenis is gebeurd uiteindelijk tot mijn conceptie heeft geleid.

Als…
Als een verre voorvader mijn verre voormoeder niet had verkracht, was ik nooit geboren. Als een oorlog er niet voor had gezorgd dat een andere voormoeder niet met de man van haar keuze had kunnen trouwen omdat hij in die oorlog omkwam, waardoor ze met een man met één oog trouwde die ze anders nooit getrouwd zou hebben, maar die door die oorlog een van de weinige beschikbare kandidaten was, was ik nooit geboren. Als een andere voormoeder uit armoede niet de prostitutie in was gegaan, was ik nooit geboren.

Het toeval regeert
Als rijke mensen arme mensen niet aan zich hadden onderworpen, was ik nooit geboren. Als mijn overgrootvader niet een enorme klootzak was geweest, was ik nooit geboren. Als mijn grootmoeder niet een halve heilige was geweest, was ik nooit geboren. Als mijn vader zich niet door mijn moeder had laten strikken, was hij wellicht gelukkiger geweest, maar was ik niet geboren. Als er geen woningnood was geweest, waardoor mijn ouders bij de ouders van mijn moeder gingen inwonen, was ik wellicht nooit geboren.

Het product van geschiedenis
Dat is het wrange van geschiedenis. Als je een afstammeling bent van slaven, was je nooit geboren als er geen slavernij was geweest. Dat maakt die slavernij niet acceptabel. Dat was en is onrecht en daar zijn geen excuses voor. Wij zijn het product van de geschiedenis zoals die geschiedenis zich heeft afgespeeld. We zijn het product van recht en onrecht, van goede en slechte mensen, van periodes van vrede en rust en periodes van wanorde en chaos.

De mensheid
Dat we, als mensheid, de veroorzakers zijn van veel van dat onrecht, van wanorde en chaos, van oorlog en strijd, van het vernietigen van elkaar en van de wereld waar we afhankelijk van zijn, is onmiskenbaar waar. Als soort zijn we rampzalig voor elkaar en voor onze omgeving en zullen we onze leefwereld uiteindelijk zo aantasten dat we zelf nauwelijks zullen overleven.

Is dat erg?

Nee.

Kernwapens
Ik ben tien jaar na de bevrijding van Maastricht in Maastricht geboren. In mijn pubertijd realiseerden we ons dat de kernwapens die tijdens de tweede wereldoorlog waren ontwikkeld de wereld totaal zouden kunnen vernietigen. Dat dat niet snel zou gebeuren, durfden we niet vanzelfsprekend aan te nemen. ‘Je kunt in deze tijd maar beter geen kinderen krijgen,’ hoorde je veel zeggen. En veel pubers namen het hun ouders kwalijk dat ze in een wereld waren gezet die zo onveilig was. ‘Ik was liever niet geboren dan in angst te moeten leven,’ zei iemand tegen me.

Relativisme
‘Ach,’ dacht ik bij mezelf, ‘de mensheid zal ooit aan zijn einde moeten komen, zoals ikzelf ook ooit aan mijn einde zal komen.’ Dat is onvermijdelijk. Op het moment dat je wordt verwekt leef je al naar de dood toe. Dat vond en vind ik niet verontrustend. Eeuwig leven, dat leek en lijkt me pas echt verontrustend. En stel dat de pessimisten gelijk hebben en dat de mensheid ophoudt te bestaan tijdens mijn bestaan, wat dan nog? Ooit zal de mensheid uitsterven, zoals zoveel leven ooit is uitgestorven. Moet je door dat idee je leven laten bederven? Ach welnee.

Verschuivingen
Toen het meercellig leven begon, zo’n zeshonderd miljoen jaar geleden, waren de trilobieten de meest voorkomende levensvorm. Er leeft er nu niet één meer. De sponzen daarentegen leven na die zeshonderd miljoen jaar nog steeds. De afgelopen zeshonderd miljoen jaren zijn er een aantal keren momenten geweest dat meer dan negentig procent van alle leven uitgestorven raakte. Van de dinosauriërs zijn alleen de vogels nog over. De zoogdieren die in de tijd van de dinosauriërs een piepklein en onbelangrijk deel van het dierenrijk waren, gedijden juist na het uitsterven van de dinosauriërs.

Mensenramp
Zonder die momenten waarop een groot deel van het leven uitgestorven raakte, zouden wij nog steeds muis-achtige wezentjes zijn die zich piepend in holletjes zouden verschuilen en zou die grote diversiteit aan zoogdieren die er daarna ontstond, nooit zijn ontstaan. Wij hebben een groot deel van die zoogdiersoorten vernietigd of gedecimeerd en zijn hard op weg om zelf het slachtoffer te worden van de mensenramp die we zijn.

Daarin zijn we niet wezenlijk anders dan sprinkhanen.

De overlevenden
En stel dat ik gelijk heb, en dat we de komende decennia er zo’n puinhoop van maken dat ons eigen bestaan daardoor wordt aangetast. Zal dan de hele mensheid verdwijnen, of is het mogelijk dat bijvoorbeeld de Pygmeeën in de Kalahariwoestijn als enigen overblijven, omdat ze gewend zijn met genoeg genoegen te nemen? En ligt de toekomst van de mensheid dan bij hen? Zal de mensheid zich dan vanuit die Kalahariwoestijn weer over de hele aarde verspreiden, een aarde die zich tegen die tijd van de ramp die mensheid heet heeft hersteld?

Of zal de mensheid het helemaal niet overleven? Verdwijnen zoals er zoveel soorten verdwenen zijn?

Is dat erg?

Nee.

De geschiedenis gaat door
Het leven is weerbarstig. Lang voordat we alle leven hebben vernietigd, zullen we de leefomstandigheden voor onszelf onmogelijk hebben gemaakt. Wij sterven altijd eerder uit dan het  leven waar we deel van zijn. En ook zonder ons gaat de geschiedenis door, ook al is er dan niemand meer om die geschiedenis op te schrijven.

Zandkorreltjes
We zijn er relatief nog maar kort. In het totaal van de geschiedenis zijn we volstrekt onbelangrijk. Een ademzucht, meer niet. Dat is zo als ons bestaan vandaag eindigt. Dat is ook zo als we nog duizenden jaren blijven bestaan. Het bestaan heeft ons niet nodig. Zonder het bestaan kunnen wij niet bestaan. Feitelijk doen we er niet toe.

Is dat erg?

Welnee.