Citaat
In The New Yorker las ik de volgende zin:
The vaunted human capacity for reason may have more to do with winning arguments than with thinking straight. (van Gerard DuBrois?)

Vertaling
Je zou dat vrij kunnen vertalen met:
Het menselijk vermogen om redelijk na te denken, waar we ons op beroemen, heeft meer te maken met het winnen van argumentatie dan met redelijk en betrouwbaar denken.

Gelijk krijgen
Misschien dat mensen daarom vaak zo dol zijn op debatteren. Bij debatteren gaat het immers vooral om het winnen van de argumentatie, met zorgen dat je gelijk krijgt, niet met gelijk hebben. De debatcultuur heeft derhalve nauwelijks iets te maken met redelijk en betrouwbaar denken, maar alles met het winnen van de argumentatie.

Oude tekst
In de Zhuangzi, een boek dat zo’n vijfentwintighonderd jaar geleden geschreven werd staat een redenering die op het volgende neerkomt:

• Als jij en ik een debat voeren en jij wint dat debat, betekent dat dan dat jij gelijk hebt en ik niet?
• En als ik dat debat win, betekent dat dan dat ik gelijk heb en jij niet?
• Hoe kunnen we dat onderling bepalen? Door er iemand bij te halen die het met jou eens is? Ook dan is dat niet te bepalen. Zullen we er dan iemand bij halen die het met mij eens is? Dan is het net zo min te bepalen. En als we er iemand bijhalen die het met ons allebei oneens is, krijgen we het dan duidelijker? Waarschijnlijk niet. Zullen we er dan iemand bijhalen die het met ons allebei eens is? Ook dan zullen we niet kunnen bepalen wie er werkelijk gelijk heeft en wie niet.
• Is het dan niet beter om maar gewoon te accepteren dat we er allebei anders over denken en die twee meningen naast elkaar te laten bestaan?

Het debat
Om helder te krijgen hoe iets werkelijk in elkaar zit is het debat zinloos. Dat heeft met de aard van het debatteren te maken. Debatteren is een wedstrijdje gelijk krijgen, ongeacht of je gelijk hebt of niet. Dat blijkt duidelijk als je kijkt naar de manier waarop het debat geoefend wordt.

Oefening in gelijk krijgen
Als je leert debatteren (op een middelbare school bijvoorbeeld), krijg je een stelling die je dient te verdedigen, of je het nou met die stelling eens bent of niet. Hoe beter je bent in het verdedigen van een stelling waar je zelf niet achter staat, hoe beter je geacht wordt te zijn in het debat. Dat betekent dat je oefent in het gelijk krijgen, niet in het gelijk hebben.

Gelijk halen
Dat kan nut hebben. Op die manier kun je, als het ware, jezelf ertoe dwingen je te verplaatsen in het standpunt van een ander, waardoor je je eigen standpunt kunt leren relativeren. Maar het heeft ook een gevaarlijke component. Het kan je ook leren hoe je je gelijk kan halen, zelfs als je zelf weet dat je dat niet hebt, puur en alleen om je ‘tegenstander’ in het debat te vernederen.

Argumenten
Dat laatste gebeurt veelvuldig in politieke debatten. Dat is waarom ik een hekel heb aan politieke debatten. Als je zo’n debat volgt word je daar nauwelijks wijzer van. Je weet nooit of de argumenten die gebruikt worden bedoeld zijn om de eigen standpunten te verduidelijken of om de standpunten van de ‘tegenstander’ te ondergraven.

Standpunten
Dat er rond verkiezingen debatten worden gevoerd, waarbij politici vooral bezig zijn om gelijk te krijgen en het ongelijk van de ander aan te tonen, is weliswaar spektakel, maar voor mij, als kiezer, nauwelijks interessant, omdat het om een wedstrijd gelijk krijgen gaat, niet om daadwerkelijk duidelijk te maken wat, hoe en waarom mensen de standpunten hebben die ze hebben.

Verschillen en overeenkomsten
Daarbij zorgt het debat voor valse tegenstellingen en zorgt het er ook voor dat er vooral verdeeldheid ontstaat, omdat het debat vooral de verschillen en niet de overeenkomsten benadrukt. Alsof de verschillen het belangrijkst zijn. Alsof de overeenkomsten er niet wezenlijk toe doen. Terwijl het juist de overeenkomsten zijn die ervoor zorgen dat er een verbinding ontstaat tussen politici met verschillende meningen.

Overeenstemming
Wat zou er gebeuren als politici vooral zouden worden uitgedaagd om overeenstemming te vinden? Als de belangrijkste vraag in een gesprek zou gaan over datgene waar ze het over eens zijn? Dan zou ik, als kijker naar zo’n gesprek, een indruk krijgen over de eventuele samenwerking tussen die politici van verschillende partijen. Dan zouden die politici van elkaar ook duidelijk krijgen waarin ze elkaar in ieder geval zonder problemen zouden kunnen vinden.

Dialoog
Dan zou dat gesprek geen debat meer zijn, maar een dialoog. Een dialoog is geen wedstrijdje gelijk krijgen. Een dialoog is een poging om je te verdiepen in de meningen van de ander en vooral ook om de verbinding met die ander te zoeken. Dat is zoveel positiever dan het voeren van een debat. Zachter, informatiever, vredelievender en, wat mij betreft, ook een stuk prettiger om naar te kijken en luisteren.

Discussie
Wanneer vanuit zo’n dialoog duidelijk wordt dat er ook verschillen in opvattingen zijn, zal dat niet zo snel naar een debat leiden, maar eerder tot een discussie. Het verschil tussen een debat en een discussie is dat je in een debat probeert te winnen, je gelijk te krijgen, en dat je in een discussie probeert om de verschillende standpunten vanuit verschillende posities te bekijken. Dan kan het zijn dat beide opponenten het niet eens worden, maar het kan ook zijn dat beide opponenten, door de argumenten van de ander, van standpunt veranderen, waarbij ze het overigens nog steeds niet met elkaar eens hoeven te zijn.

Het Gelijk
In een debat kun je je niet veroorloven om van standpunt te veranderen, hoe sterk de argumenten van de ander ook zijn. Je bent immers bezig het debat te winnen en daar hoort toegeven dat een ander gelijk zou kunnen hebben, of dat de argumenten van de ander je aan het denken zetten, niet bij. In een debat is het gelijk in steen gehouwen.

Argumenten
In een discussie is dat niet zo. Daar kunnen argumenten het gelijk vloeibaar maken. Waardoor het gelijk van de een met het gelijk van de ander kan samenvloeien.

Relativeren
Dat maakt een discussie, net als een dialoog, meteen ook moeilijker. Om een dialoog of een discussie te kunnen voeren, dien je te accepteren dat de manier waarop je naar de wereld kijkt niet meer is dan dat. Je moet je eigen standpunten kunnen relativeren. Dat lukt lang niet altijd omdat sommige standpunten onwrikbaar lijken. Maar als het je lukt om je eigen standpunten te relativeren en te toetsen aan de standpunten van een ander, dan kun je je standpunten daardoor herzien of verfijnen.

Dialoog of debat
Dan moet je wel in staat zijn om je gesprekspartner niet als een tegenstander te zien, maar als een medemens met een andere visie. Dat lukt alleen maar als de ander daartoe ook bereid is. Niets is zo vervelend als denken dat je een dialoog of een discussie voert terwijl je gesprekspartner het gesprek als een debat beschouwt.

Verbinding
Als een van de gesprekspartners het gesprek als een debat beschouwt, als een wedstrijdje gelijk krijgen, dan zal daardoor dat gesprek nooit tot een discussie of een dialoog kunnen komen. Dan zorgt het debatteren van die ene persoon ervoor dat er geen verbinding tussen de gesprekspartners kan ontstaan. In een debat sta je immers altijd tegenover elkaar. Je verbinden met je gesprekspartner is in een debat een teken van zwakte. In een dialoog of in een discussie is die verbinding impliciet het doel.

In twijfel trekken
Er is overigens een heel makkelijke en stiekeme manier om een debat te kunnen winnen zonder het risico te lopen dat je het kan verliezen. Wat je dan moet doen is de ander uitlokken om een uitspraak te doen om vervolgens die uitspraak in twijfel te trekken. Dan dwing je de ander in de verdediging en heb je het debat feitelijk al gewonnen. Wat je dan vooral moet zien te voorkomen is dat de rollen omgedraaid worden waardoor de ander jouw uitspraken kan gaan weerleggen. Als de ander zich probeert te verdedigen door met nieuwe argumenten aan te komen, trek je die argumenten ook weer in twijfel. Dat kun je tot in het absurde doen. Je tegenstander sla je daarmee alle argumenten uit handen en voor de toeschouwer lijkt het alsof jij het debat ‘gewonnen’ hebt. Feitelijk heb je natuurlijk alleen maar het gesprek ondermijnd.

Open staan
Alleen daarom al heb ik een hekel aan het debat. Het corrumpeert het gesprek. Het maakt alle oprechte communicatie onmogelijk. Dat zit in de aard van het debat ingebakken. Daarom wil ik geen debatten voeren. Ik wil mijn gelijk niet winnen. Ik wil mijn denken toetsen aan het denken van anderen. Dat kan alleen maar via een discussie of een dialoog. Dan ontstaan gesprekken die mijn denken voeden en die mijn denken veranderen. Door open te staan voor de argumenten van degene met wie ik een gesprek heb. Door mij te laten raken door het denken van anderen.