ruud moors ruud's stokpaardjes aflevering 18
Oneindigheid
Ik zat nog net in de tweede klas van de HAVO, vlak voordat ik gedegradeerd werd naar de MAVO, toen ik de godsdienstleraar hoorde zeggen dat god oneindig was, geen begin en geen einde had, maar wij mensen dat niet konden begrijpen. Het was te groot om te bevatten, volgens hem.
De wet van behoud van energie en massa
De dag voor deze godsdienstles hadden we, bij natuurkunde, de wet van behoud van energie en massa geleerd. Die wet stelt dat alle energie en massa alleen maar kan veranderen maar niet kan afnemen of toenemen. De leraar natuurkunde tekende een denkbeeldige, van de rest van de wereld afgesloten ruimte, waarin zich materie bevond, samen met energie. Die materie en die energie kunnen van vorm veranderen, stelde hij, maar de hoeveelheid materie en energie zal, in zo’n afgesloten ruimte, altijd hetzelfde blijven.
God en natuurkunde
Op het moment dat de godsdienstleraar zei dat wij mensen de oneindigheid van god niet konden begrijpen, dacht ik aan de natuurkundeles de dag ervoor. Als de wet van behoud van energie en massa klopte, en die wet leek mij heel logisch, dan legde die wet perfect uit waarom oneindigheid niet alleen te begrijpen valt, maar, in het grote geheel, veel logischer was dan de veronderstelling dat iets echt eindig zou kunnen zijn.
Grenzen
Hoe groot het totaal van het bestaan is, is niet vast te stellen. Alles wat begrensd wordt, wordt immers door iets begrensd. Dat betekent dat het universum zoals wij dat kennen onderdeel is van iets groters, en dat dat grotere geheel, mocht het begrensd zijn, ook weer door iets anders begrensd wordt, tot in het oneindige. Je kunt immers niet iets met niets begrenzen. Probeer je je dat maar eens voor te stellen. Niets is niet iets dat begrenzen kan. Al was het maar omdat niets niet bestaat.
Totaal
Dus het totaal van het bestaan kan niet anders dan oneindig zijn.
Massa en energie
Alle energie en massa waar dat totaal van het bestaan uit bestaat, wordt nooit meer of minder. Volgens de wet van het behoud van energie en massa verandert al die energie en massa van vorm maar blijft de totale hoeveelheid massa en energie daarbij gelijk.
Gelijk
Dat betekent dat de hoeveelheid massa en energie gisteren evenveel was als vandaag, eergisteren evenveel was als gisteren, morgen evenveel zal zijn als vandaag, gisteren en eergisteren, over honderd jaar evenveel zal zijn als honderd jaar geleden, enzovoorts. Dat betekent dat, hoever je ook terug gaat in de tijd, de hoeveelheid energie en massa nooit zal afnemen of toenemen. En hoever je ook vooruitdenkt in de tijd, ook dan zal de hoeveelheid energie en massa nooit afnemen of toenemen.
Oneindig
En ergens is dat ook logisch omdat de hoeveelheid energie en massa oneindig is. Het totaal van het bestaan is immers oneindig.
Begrip
Ik weet nog dat ik dat in een flits begreep, vlak nadat de godsdienstleraar beweerde dat wij mensen dat niet kunnen begrijpen. Ik weet ook nog dat ik begreep dat ik maar beter niets kon zeggen. Want beweren dat je, als twaalfjarige, iets begrijpt waarvan een leraar zegt dat niemand het begrijpen kan, dat levert je geen pluspunten op. Integendeel.
Eindige vormen
Dat de meeste mensen moeite hebben om de logica van oneindigheid te zien, heeft te maken met het beperkte zicht dat wij op de werkelijkheid hebben. We zien dat dingen vergaan en nieuwe dingen ontstaan. Ook wijzelf zijn ooit ontstaan en zullen weer ooit vergaan. Ik ben tijdelijk. Ik ben eindig. Alles om me heen is dat ook. Alles is eindig in de zin dat het eindig is in vorm. Maar dat betekent niet dat het ook eindig is in massa en energie.
Materiaal
Alle massa en energie waar ik uit besta is er altijd geweest en zal er, na mijn dood, ook altijd zijn. Ik ben eindig in vorm, maar het materiaal waar ik uit besta is oneindig, is er altijd geweest en zal er ook altijd zijn. Alleen omdat het bestaan in zijn totaal oneindig is, zowel in tijd als in ruimte, is het mogelijk dat het bestaan zich gemanifesteerd heeft in de wereld waar wij deel van uitmaken.
Het totaal van alles
Spinoza zei: ‘God is het totaal van alles wat er is, zonder betekenis, mening of bedoeling.’ Als je deze definitie van god hanteert, dan is god oneindig. Omdat het totaal van alles wat er is oneindig is. Dat we ons niet echt een voorstelling van die oneindigheid kunnen maken is logisch. Dat betekent niet dat die oneindigheid niet logisch is.
Begin en einde
We kunnen ons gemakkelijk een voorstelling maken van iets dat begrensd is, van iets waarvan we ons een buitenkant kunnen voorstellen, van iets dat een duidelijk begin en einde heeft, van iets dat beperkt is in ruimte en tijd. Omdat we zelf een begin en een einde hebben, maken we ons van alles een voorstelling alsof het een begin en een einde heeft. Dat is waarom het idee dat er feitelijk geen begin en geen einde aan het totaal van het bestaan is, tegen onze intuïtie ingaat.
Ontstaan
Daarom beschouwen we het bestaan als iets dat een begin heeft en een einde. Wat we dan negeren is dat iets dat ontstaat altijd uit iets anders ontstaat. Dat iets alleen maar kan ontstaan doordat iets anders vergaat.
Kringloop
Dat is de kringloop van het bestaan. Maar die kringloop kan geen begin of einde hebben. Want iets kan alleen maar ontstaan uit iets anders. En alles dat vergaat verdwijnt niet, maar verandert in iets anders. Dat is waar die natuurkundige wet van het behoud van massa en energie naar verwijst.
Niets
Alleen als iets uit niets zou kunnen voortkomen, en niets in iets zou kunnen veranderen, zou er een begin en een einde aan het totale bestaan kunnen zijn. Het probleem daarvan is dat er niet zoiets als niets bestaat. Dat wordt duidelijk als je probeert om je niets voor te stellen. Dat gaat niet. Als je al probeert je niets voor te stellen zul je dat niets altijd als iets moeten beschouwen. Maar niets is niet iets. Niets is de ontkenning van iets. Het is letterlijk niet iets.
Tegenstellingen
Niets is een begrip dat voortkomt uit onze neiging om in tegenstellingen te denken. Ook daar waar dat niet kan. Ook daar waar het eigenlijk volstrekt onlogisch is. Niets kan niet bestaan omdat het de ontkenning is van het bestaan van iets. Zoals nergens ook niet bestaat. Je zult altijd ergens zijn, waar je ook heen gaat. Het is onmogelijk om nergens te zijn. Nergens bestaat niet, net zo min als niets.
Abstract
Niets en nergens zijn abstracte begrippen. Ze zijn ontstaan doordat wij in tegenstellingen denken. Maar in de fysieke werkelijkheid zijn ze niet te vinden.
Voorstellen en bestaan
Daarom bestaat niets niet en is er alleen bestaan. En het totaal van het bestaan kan niet anders dan oneindig zijn, zowel in tijd en ruimte als in massa en energie. Dat kan ik beredeneren ondanks dat ik me er geen voorstelling van kan maken. Dat ik mij oneindigheid niet kan voorstellen betekent niet dat oneindigheid niet bestaat. En zelfs niet dat de oneindigheid van het totaal van het bestaan de enige conclusie is die ik kan trekken als ik logisch nadenk.
Vorm
Alleen binnen de oneindigheid van het bestaan is er eindigheid. Eindigheid in vorm, niet in massa en energie.
- Ik denk aan hoe heel het grootste geheel is.
Er gaat niks af, er komt niks bij.
Geen begin en ook geen einde.
Het grootste geheel is niet van tijd afhankelijk.
Al wat wel van tijd afhankelijk is, is deel van het grootste geheel.
Ik ben een deel van het grootste geheel.
Ik weet wat ik over dat grootste geheel allemaal niet weten kan.
Ik besef hoe weinig ik weet.
Het weinige dat ik weet is al zoveel.
Ik ben een deel van het grootste geheel.
Ruud Moors’ eerdere wekelijkse bijdragen aan dit magazine vind je hier: