Ongelijkheid

Twee derde van het nieuwe geld gaat naar de rijkste 1 procent. Dat was de krantenkop op de voorpagina van Trouw op maandag 16 januari 2023. Uit een rapport van Oxfam Novib bleek dat de ongelijkheid wereldwijd toeneemt. Het vermogen van miljardairs nam tussen december 2019 en december 2021 dagelijks met 2,5 miljard euro toe. In diezelfde periode leed 1 op de 10 mensen honger.

Een rekensommetje
Als 10 procent van de mensheid honger heeft, dan hebben we het over 800 miljoen mensen die honger lijden. Als die 2,5 miljard euro die dagelijks toegevoegd werden aan het vermogen van miljardairs, verdeeld zouden zijn onder die 800 miljoen mensen die honger leden, dan zouden die ieder, elke dag, de beschikking hebben gehad over ruim 4 euro. Dat was meer dan genoeg geweest om die 800 miljoen mensen ruimschoots te voeden. Met ruim 4 euro per persoon per dag zouden alle kinderen onder de mensen die honger leden ook nog naar school hebben kunnen gaan en hadden die 800 miljoen mensen zich eveneens kunnen kleden en een dak boven hun hoofd kunnen bekostigen.

Belasting
Maar die miljarden gingen niet naar de allerarmsten onder ons, maar naar de rijksten, naar degenen die dat geld helemaal niet nodig hadden, naar degenen die al meer hebben dan ze gedurende hun leven op kunnen, naar degenen die van gekkigheid niet weten wat ze met al die rijkdom moeten doen. Je zou dan verwachten dat die superrijken dat zouden beseffen en dat ze het geld dat ze extra binnenkregen onder de armsten zouden verdelen. Maar dat deden ze niet. Sterker nog, ze zorgden ervoor dat ze over die inkomsten zo weinig mogelijk belasting hoefden te betalen.

De vragen
Hoe komt het dat mensen die zo bevoorrecht zijn zich zo arrogant en egoïstisch gedragen? Waarom liggen die miljardairs niet wakker van het gegeven dat de rijkdom die zij iedere dag toevoegen aan hun overschot, voldoende zou zijn om alle honger in de wereld op te lossen? Achten ze de levens van hun medemensen dan werkelijk van zo weinig waarde dat ze die levens volslagen ondergeschikt denken te mogen maken aan de belangen en behoeftes van hen zelf?

Perspectief
Het lijkt er wel op. Zeker als je ziet wat die superrijken met dat geld doen. Privévliegtuigen zorgden in 2022, alleen in Europa al, voor een vervuiling van 3,4 miljoen ton aan CO2. Dat is evenveel als wat 550.000 inwoners van de Europese Unie per jaar veroorzaken en dat is weer evenveel als wat 3,3 miljoen Afrikanen per jaar veroorzaken. Dat moet je wel in perspectief zien, hoorde ik iemand op televisie zeggen, want het is maar iets meer dan 1 procent van alle vervuiling door alle vliegverkeer. Tja…

Jachten en zwembaden
Je zou kunnen zeggen dat dat dus nogal meevalt, als de rijkste 1 procent van alle mensen ook maar iets meer dan 1 procent van de vervuiling van vliegverkeer op zich nemen. Maar die rijke vliegtuigeigenaren bezitten vaak ook nog een, liefst zo groot mogelijk, jacht. Ook een notoire vervuiler. En het is niet ongewoon dat ze een vakantievilla hebben (of meerdere) waar ze een zwembad hebben dat het hele jaar door, ook als ze er niet zijn, verwarmd wordt. Ze willen uiteraard zodra ze daar zijn meteen in een warm zwembad kunnen stappen en niet twee dagen moeten wachten totdat dat zwembad de gewenste temperatuur heeft bereikt.

De ruimte
En de allerrijkste miljardairs hebben zelfs daar niet genoeg aan. Die willen niet alleen een eigen privévliegtuig, een zo groot mogelijk jacht en een aantal villa’s verspreid over de wereld, met zwembad, sauna en golfbaan, maar hebben hun zinnen gezet op het bezitten van ruimteraketten. Daar willen ze dan, samen met andere rijken, tripjes de ruimte in maken, zodat ze op de aarde neer kunnen kijken om zich werkelijk de ‘masters of the universe’ te kunnen voelen. Het hoeft geen betoog dat die ruimteraketten ook enorme vervuilers zijn.

De verhoudingen
De rijkste 1 procent van de mensheid eigent zich het grootste deel van het nieuwe geld toe. Bijna twee derde van al het geld dat er bijkomt (63 procent) gaat naar de rijkste 1 procent. De armste 90 procent van de wereldbevolking mag gezamenlijk 10 procent van het nieuwe geld verdelen. De onderste 10 procent van de wereldbevolking heeft daardoor niet voldoende om zichzelf te voeden en lijdt honger. Die rijkste 1 procent betaalt vervolgens nauwelijks belasting en belast het milieu op een manier die zeker niet proportioneel genoemd kan worden.

Hoe kan dat?

Hoe kan een samenleving toestaan dat slechts 1 procent van de mensen die deel uitmaken van die samenleving, zich zoveel toe kunnen eigenen, terwijl ze ook proportioneel absurd veel vervuilen? Hoe kan het dat we als mensheid accepteren dat mensen die al meer dan een miljard bezitten zich iedere dag gezamenlijk 2,5 miljard euro toe-eigenen terwijl ondertussen 10 procent van de mensen honger lijdt?

Antwoorden?
Zijn die rijken dan zo speciaal? Zijn er legitieme redenen te verzinnen om dat soort ongelijkheid goed te praten? Hoe dan? Als je het nut van die miljardairs afzet tegen de beloning die ze voor hun handelen opeisen, is dat dan een redelijke beloning? Kun je op een redelijke wijze een miljard of meer verdienen? Waarmee dan?

Verdienen
Mijn stelling is dat je zoveel geld wel kunt vergaren, in de wereld waarin we leven, maar dat je zoveel geld onmogelijk kan verdienen. Ieder bedrijf heeft een netwerk van medewerkers nodig, en een netwerk van andere bedrijven, om te kunnen bestaan. Dat netwerk van medewerkers zorgt ervoor dat het bedrijf winsten kan maken. Alle medewerkers dragen aan die winsten bij. Maar niet alle medewerkers krijgen de beloning die ze verdienen, dat wil zeggen een beloning die correleert met de winst die die medewerker persoonlijk aan het bedrijf heeft toegevoegd.

Positie
De plaats die je binnen het bedrijf inneemt bepaalt voor een groot deel de beloning die je krijgt, niet de beloning die je verdient. Een CEO die elk jaar meer dan 10 miljoen euro krijgt heeft het bedrijf waarschijnlijk geen 10 miljoen euro opgeleverd. Zonder zijn medewerkers zou zo’n CEO helemaal geen winsten hebben kunnen behalen. En dan ‘werkt’ zo’n CEO nog voor zijn geld. Nou ja, in ieder geval is hij of zij druk bezig.

Aandeelhouders
Een aandeelhouder gebruikt zijn geld om met dat geld nog meer geld aan de samenleving te onttrekken, maar voegt geen arbeid toe. Een aandeelhouder verdient dus feitelijk niets, maar wordt voor het feit dat hij of zij geld bezit waarmee aandelen gekocht kunnen worden wel flink beloond, veel meer zelfs dan de meeste medewerkers die wel degelijk voor hun geld werken.

Verdienen en verkrijgen
Verdienen en verkrijgen zijn twee totaal verschillende dingen. Hoewel miljardairs er in geslaagd zijn een miljard of meer te verkrijgen, is het onmogelijk dat ze dat, met hun arbeid, verdiend hebben. Het gegeven dat je met je rijkdom nog meer rijkdom aan de samenleving kunt onttrekken, maakt de ongelijkheid tussen verdienen en verkrijgen nog groter.

Gelijkwaardigheid
Het is die ongelijkheid die wereldwijd onze samenlevingen ontwricht. Het zorgt ervoor dat we zijn gaan denken dat het normaal is dat de een een gigantisch overschot heeft terwijl de ander tekort komt. Als we uitgaan van de gelijkwaardigheid van mensen dan is dat een krankzinnige situatie.

Vraag en aanbod
Dat er verschillen zijn tussen mensen is evident. Als iemand iets produceert wat iedereen wil hebben en daar een fikse prijs voor vraagt, dan kan hij of zij daar rijker van worden dan iemand die iets produceert waar maar weinig vraag naar is, waardoor de prijs die ervoor gevraagd kan worden ook lager is. Dat geldt niet alleen voor producten maar ook voor diensten. Een gewild artiest kan voor een optreden meer vragen dan een artiest die maar bij een heel klein publiek in de smaak valt. Zolang iedereen genoeg heeft om van te kunnen leven is dat geen probleem.

Opstand
Stel je een alfamannetje voor in een groep chimpansees die zich alle voedsel zou toe-eigenen en geen enkele ander chimpansee zou laten delen in zijn rijkdom. Die al dat voedsel zou verzamelen in een afgesloten ruimte en voor de enige ingang zou gaan zitten om zijn schat te bewaken. Hoe lang zou zo’n alfamannetje dat volhouden? Niet erg lang, vrees ik. De groep chimpansees die daardoor honger zouden lijden zouden al snel in opstand komen en dat alfamannetje zou daardoor ook al snel zijn positie verliezen.
Zo ging het, voor de uitvinding van veeteelt en landbouw, ook in iedere mensengemeenschap.

Disfunctioneel
Ieder gezin is eigenlijk nog een soort van oorspronkelijke mensengemeenschap. Als in een gezin niet voor iedereen gezorgd wordt, ook al eigent de een zich wellicht wat meer toe dan de ander, dan beschouwen we zo’n gezin als disfunctioneel. Als in de menselijke samenleving niet voor iedereen gezorgd wordt, ook al eigent de een zich wellicht wat meer toe dan de ander, dan zouden we die samenleving ook als disfunctioneel moeten zien.

Disfunctionele samenleving
Een samenleving waarin de verschillen tussen individuen zo groot zijn dat degenen die het meest bevoorrecht zijn zich vrijwel alle nieuwe rijkdom, die door de gehele samenleving is ontstaan, toe-eigent ten koste van medemensen die daardoor honger lijden, kan niet anders dan als een uiterst disfunctionele samenleving gezien worden.

Normaal?
Het krankzinnige is dat we al duizenden jaren lang een disfunctionele samenleving zijn, omdat we al duizenden jaren lang accepteren dat er een grote ongelijkwaardigheid tussen mensen bestaat en al duizenden jaren lang doen alsof het normaal is dat de ene zich wentelt in een decadente luxe terwijl de ander letterlijk sterft van de honger.

Laozi schreef vijfentwintighonderd jaar geleden al:

• Als het volk honger heeft,
  komt dat omdat de elite teveel voedsel als belasting int,
  daardoor is er honger.

  Als het volk moeilijk te regeren is,
  komt dat omdat de elite alleen maar uit eigenbelang handelt,
  daardoor is het volk moeilijk te regeren.

  De machthebbers zorgen uitsluitend voor hun eigen belangen,
  terwijl de akkers braak liggen
  en de pakhuizen helemaal leeggehaald zijn.

  Overtuigd van zichzelf applaudisseren ze voor hun eigen beschaving.
  Door het dragen van wapens verkrijgen ze hun voordeel.
  Ze zijn oververzadigd van voedsel en drank
  en bezitten overbodige rijkdommen.

  Dat wordt ‘trots zijn op diefstal’ genoemd.
  Dat is zeker niet in overeenstemming met Dao.

Met ‘Dao” wordt de eenheid van alles bedoeld. Je zou het hier kunnen vertalen met ‘het totaal van de menselijke samenleving’.

Ongelijkheid
Als ongelijkheid groter wordt, wordt de samenleving als geheel disfunctioneler. Alleen daarom al zouden we er alles aan moeten doen om de ongelijkheid te verkleinen. Dat is niet onmogelijk. Feitelijk hebben we een periode in de geschiedenis gehad, vanaf de tweede wereldoorlog tot de jaren tachtig van de vorige eeuw, waarin we, in ieder geval in Nederland, veel minder ongelijkheid hadden dan nu.

Verkleinen
De ongelijkheid die we nu kennen is gecreëerd. We kunnen er voor kiezen om die ongelijkheid te verkleinen. Per slot van rekening komt die extreme ongelijkheid slechts 1 procent van de samenleving ten goede. Dan blijft er 9 procent over die daar ook nog wel voordeel van heeft, maar zo’n 90 procent van de samenleving niet, waarbij de 10 procent die er nu het slechtst aan toe is, in ieder geval uit die extreme armoede gehaald zou moeten worden.

Extreem
Extreme rijkdom en extreme armoede zijn verschillende kanten van dezelfde medaille. Het ene houdt het andere in stand. Daarom zeg ik dat zowel extreme rijkdom als extreme armoede uitgebannen zouden moeten worden.

We zouden daar massaal voor moeten kiezen.

Ook als we zelf extreem rijk zouden zijn.

Je zou je overschot niet te danken moeten willen hebben aan het tekort van een ander.

Pas als iedereen genoeg heeft is ongelijkheid te verdedigen.