Hoe
Ik liet me ooit in gezelschap ontvallen dat ik niet begrijp hoe het mogelijk is dat één man de absolute macht in een land kan verkrijgen. Prompt begon iemand me uitgebreid uit te leggen hoe dat werkt. Maar dat is niet wat ik bedoelde. Ik weet hoe het werkt, maar wat ik niet begrijp is waarom het zo werkt.

Waarom
Dat mensen zich naar een groep voegen uit angst buitengesloten te worden, en dat er mensen zijn die van die angst gebruik weten te maken om mensen aan zich te onderwerpen, uit angst anders door de groep buitengesloten te worden en die het, op de een of andere manier, lukt om die groep aan zich te onderwerpen, dat weet ik wel. Maar waarom is dat zo?

Eigenbelang
Dat is niet omdat dat de beste manier is om met elkaar om te gaan. Integendeel. Het zijn altijd machtige individuen geweest die, uit puur eigenbelang, andere individuen aan zich onderwierpen en die individuen gebruikten om nog meer macht over nog meer mensen te vergaren.

Absolute macht
Macht corrumpeert en absolute macht corrumpeert absoluut. Alleen al daarom zou het logisch zijn dat wij geen enkel individu de macht geven om over de levens van andere individuen te beslissen. Toch is dat precies wat er in onzekere tijden gebeurt. Dat is ook waarom mensen die absolute macht nastreven er alles aan doen om onzekerheid aan te wakkeren. Het is hun voedingsbodem.

De vijand
Zondebokken zijn altijd snel gevonden. Door een bepaalde bevolkingsgroep als ‘vijand’ te benoemen ontstaat er frictie tussen die bepaalde bevolkingsgroep en degenen die wijsgemaakt wordt dat die bevolkingsgroep de vijand is. Door mensen te verdelen in collectieven en die collectieven tegen elkaar op te zetten, weten machtswellustelingen hun macht te verkrijgen.

Voordeel?
Dat is hoe het werkt. Maar waarom werkt het zo? Degenen die absolute macht nastreven zijn degenen voor wie we beducht zouden moeten zijn en die we dus nooit klakkeloos zouden moeten volgen. Pas als wij hen macht geven kunnen ze die macht misbruiken om ons te onderwerpen. Maar waarom zouden we dat doen? Wat voor een voordeel levert dat voor ons op?

Miljoenen slachtoffers
Mao wist de hele Chinese bevolking aan zich te onderwerpen. Ondanks het feit dat zijn plannen zo ondoordacht waren dat ze letterlijk tot hongersnoden leiden, bleef hij aan de macht tot aan zijn dood. Zelfs die miljoenen slachtoffers in eigen gelederen konden daar niets aan veranderen. Het tevreden houden van Mao’s enorme ego was belangrijker dan het welzijn van de rest van het Chinese volk.

Waarom?

Gevecht
Stel dat we met zijn vijven zijn en we worden aangevallen door één persoon, een persoon die niet sterker is dan ieder van ons, zou die ene persoon dat gevecht dan kunnen winnen? Of zouden we met zijn vijven duidelijk maken dat hij of zij zich daar danig in vergist? Mao was niet sterker dan de gemiddelde Chinees. Zeker op latere leeftijd niet. Als hij met vijf andere Chinezen was gaan vechten had hij dat gevecht verloren. Hoe kan het dan dat hij het hele Chinese volk onder de duim kon houden?

Hoe en waarom
Ik heb geen antwoord op die vraag. Ook ik kan alleen maar bedenken hoe het werkt, maar niet waarom het zo werkt. Ik zou willen dat er een logische verklaring voor zou zijn. Ik zou willen dat ik er achter zou komen dat dat systeem van onderwerping iets positiefs zou kunnen opleveren. Maar het tegendeel is waar.

De groep en de leider
Ik kan me niet voorstellen dat mensen geboren worden met de wens om zich aan een autoriteit te onderwerpen. Toch leeft die wens bij veel mensen. Deel te worden van een groep en je daarin geborgen weten is een menselijke wens. Maar is het daarvoor nodig dat je je onderwerpt aan een groep en door middel van die groep aan de leider van die groep?

Gelijkwaardigheid
Ik denk het niet. Elke groep bestaat uit een verzameling individuen. Elke verzameling individuen kan een groep vormen. Als een verzameling individuen die samen een groep vormen dat doen op basis van individuele gelijkwaardigheid, dan hoeft niemand zich aan de groep te onderwerpen. Dan is elk individu binnen die groep gelijkwaardig aan elk ander individu binnen die groep. En als die gelijkwaardigheid als basis wordt gezien, dan is er geen enkel individu dat de andere individuen aan zich mag of kan onderwerpen.

Merites
Dat betekent niet dat ieder individu in zo’n groep dezelfde rol heeft. Maar die rol wordt niet bepaald door de positie die het individu heeft, maar door diens merites. Degene die weet welke kruiden voor welke aandoening het beste werken, heeft een andere rol dan degene die precies weet waar en wanneer het beste voedsel te verkrijgen is. De een is niet belangrijker dan de ander voor de groep. Beiden worden beoordeeld op hun eigen specifieke kunde.

Moeders
Twee groepen bavianen staan tegenover elkaar. De leiders voorop, met de tanden ontbloot. De ene leider pakt een kleintje van zijn moeder af en zet dat op zijn rug. Alsof hij wil zeggen: ‘Zelfs met een kleintje op de rug kan ik jou aan!’ Dan ontstaat er een gevecht waarbij het kleintje omkomt. Dat wekt de woede op van de vrouwelijke bavianen van de groep waarvan de leider dat kleintje op zijn rug nam. Ze keren zich tegen die leider. Massaal. Het enige wat hem nog rest is vluchten.

Mensenmoeders
Waarom staan mensenmoeders dan wel toe dat hun kinderen een oorlog worden ingerommeld? Oorspronkelijk deden we dat niet. Oorspronkelijk reageerden we zoals die bavianen dat deden. Een leider die zo overduidelijk incompetent was, werd meteen uit zijn functie ontheven en mocht blij zijn het er levend van af te brengen.

Incompetente leiders
Maar als we een samenleving vormen van duizenden of miljoenen mensen, werkt dat niet meer. Dan worden incompetente leiders niet meer afgezet. Dan onderwerpen we ons massaal aan die incompetente leiders. Dan laten we ons misbruiken.

Grote groepen
Schijnbaar verliezen we iets van onze redelijkheid als we in grote groepen vertoeven. Ineens gelden er andere regels. Bavianen hebben geen religie of ideologie. Wij wel. Bavianen doen wel aan politiek. Maar in een absoluut heerser die nooit mag worden tegengesproken geloven ze niet.

Gehoorzaam
Ik werd als kind opgevoed met het idee dat ik gehoorzaam diende te zijn. Niet alleen aan mijn  vader en moeder, mijn tantes en ooms, mijn grootvaders en grootmoeders, maar ook aan alle andere volwassenen. En al helemaal aan god. Wat god wilde was wet. Daar mocht niet aan getwijfeld worden. Alles wat god deed was per definitie goed.

God
Dat beeld van god is pas ontstaan toen de mensen grote gemeenschappen gingen vormen met machtige leiders aan het hoofd. In het oude Griekenland waren die goden nog menselijk en konden mensen god worden. In het oude Rome werden machtige leiders na hun dood vergoddelijkt. Een enkele keer zelfs tijdens hun leven.

Roven
Machtige leiders verkregen die macht uitsluitend door gebruikmaking van geweld. Macht kon worden uitgebreid door het veroveren van gebieden. In het woord veroveren zit niet voor niets het woord ‘rover’. Succesvolle heersers waren die heersers die goed waren in het roven en goed waren in het voorkomen van beroofd worden.

Geweld
Macht en rijkdom horen bij elkaar. En beiden worden verkregen door middel van geweld.

Bavianen
Bavianen vergaren geen rijkdom. Ze verdedigen hooguit hun territorium of vallen het territorium van een andere groep bavianen aan. Maar er is geen enkele baviaan die rijker is, in spullen, dan een andere baviaan. De macht van een leider is dan ook niet gebaseerd op rijkdom, maar op merites. Macht kan in zo’n geval gebaseerd zijn op kracht of wijsheid of zelfs vriendelijkheid, maar nooit op rijkdom.

Macht
Allianties van bavianen onderling zijn gebaseerd op het verkrijgen van macht. Niet op het verkrijgen van goederen.

Geld en goederen
En dat is een groot verschil met hoe wij mensen tegenwoordig leven. Mensen met macht vergaren gemakkelijk geld en goederen en mensen met veel geld en goederen vergaren gemakkelijk macht. Met geld en goederen kan men dienstbaarheid en onderworpenheid kopen. Dat is hoe het is, maar de vraag blijft waarom dat zo is.

Onderwerping
Dat elke beschaving gebouwd is op onderwerping is een gegeven. Om mensen zo gek te krijgen dat ze zich kritiekloos aan degenen met macht onderwerpen dien je ze te trainen in gehoorzaamheid. Vrijwel elke ideologie en religie gaat er van uit dat gehoorzaamheid een deugd is, en dat kritiekloze gehoorzaamheid het summum van deugdzaamheid is.

Twijfel
De wegen van god zijn ondoorgrondelijk. Maar twijfelen aan diens wijsheid is taboe. We kunnen dan wel niet begrijpen waarom god doet wat god doet, maar we mogen nooit twijfelen aan de juistheid van diens beslissingen. God’s wil is wet.

Mao’s wijsheid
Misschien snapte de Chinese bevolking niet alles wat Mao zei of schreef of dicteerde, maar twijfelen aan diens wijsheid was taboe. Er mocht absoluut niet getwijfeld worden aan de juistheid van diens beslissingen. Mao’s wil was wet.

Autocraat
Daarom zitten we gevangen in een web van geweld ten opzichte van elkaar. Omdat we ons onderwerpen aan personages die de absolute macht opeisen. Ik heb het al eerder gezegd: ‘God is het prototype van de autocraat.’ Een ieder die met een godsbeeld wordt grootgebracht wordt klaargestoomd voor het accepteren van de absolute macht van een leider en diens ambities.

Poetin
Het is niet voor niets dat Poetin een alliantie met de Russisch orthodoxe kerk is aangegaan. Mensen die gehoorzaam zijn aan god, zijn getraind in gehoorzaam zijn en zijn dus ook makkelijk te onderwerpen aan een wereldlijke leider die claimt precies te weten wat goed voor het volk is.

Cultus van gehoorzaamheid
Dat is niet omdat Poetin zelf zo gelovig is, althans daar geloof ik niks van, maar omdat Poetin’s ambities om iedereen aan zich te onderwerpen zo mooi aansluiten bij de cultus van gehoorzaamheid die nu eenmaal bij elke religie hoort.
Ik weet niet waarom dat zo is. Ik weet wel hoe het werkt.

Machtswellust
Als god mij zou opdragen mijn zoon te offeren om zo mijn onderdanigheid aan hem te bewijzen, zou ik dat niet als een teken van wijsheid van god zien, maar als een teken van diens machtswellust. Het zou god niet voor me innemen, ook niet als ik het uiteindelijk niet zou hoeven doen. Het feit dat god zoiets van iemand durft te vragen geeft de kwaadaardigheid van god al aan. Dat zou ik god nooit vergeven. Zo’n god zou ik nooit meer willen dienen.

Onderwerping
Daarom begrijp ik niet dat mensen zich aan god onderwerpen. En nog minder begrijp ik waarom een mens zich aan een ander mens zou onderwerpen. Waarom zou ik mijn leven moeten geven voor de ambities van de leider van mijn land? Ben ik dan van minder waarde dan de ambities van die leider van mijn land?

Ambities
Is die leider meer mens dan ik? Staat die leider zo hoog boven mij dat diens ambities belangrijker zijn dan mijn bestaansrecht? Waarom worden leiders die oorlogen beginnen daartoe door ons in staat gesteld? Waarom vertikken we het niet gewoon? Waarom doen we niet net zoals de bavianen deden met hun leider en verjagen die klootzakken?

Angst
Ik denk dat dat met angst te maken heeft. Een angst die ons van jongs af aan is aangeleerd. De angst om de toorn van de ultieme leider over ons af te roepen. De angst voor de gramschap van god. De angst voor de wraakzucht van de autocraat.

Zonder angst geen macht
Kijk, ik begrijp wel hoe het werkt, maar ik heb geen idee waarom het zo werkt. Zonder die angst zou geen enkele autocraat macht over ons kunnen verkrijgen. Als we dus op zouden houden bang te zijn voor die zogenaamde machtige leider, zou hij zijn macht verliezen.

???
Dat een hele bevolking door één medemens zo bang gemaakt kan worden is feitelijk krankzinnig, daar begrijp ik echt de logica niet van.