Vrijheid van meningsuiting
In een ingezonden stuk van Alexander von Schmid in Trouw (maandag 14 augustus 2023) betoogt hij dat het verbranden van de koran niets met de vrijheid van meningsuiting van doen heeft. Ik ben het daar zonder meer mee eens.

Boeken
Het verbieden van boeken zou verboden moeten zijn. Het verbranden van boeken, om op die manier de onvrede met die boeken duidelijk te maken acht ik net zo onwenselijk. Wat de inhoud van een boek ook is.

Beledigen
Laat ik voorop stellen dat ik het beledigen van boeken, gedachten, ideeën en ideologieën wel degelijk geoorloofd vind. Als je de koran, de bijbel, het rode boekje van Mao, das kapital van Marx of mein kampf van Hitler ter discussie wil stellen is, wat mij betreft, alles geoorloofd. Geen enkel boek is heilig. Geen enkele ideologie, politiek of religie mag van andersdenkenden eisen dat ze zich daaraan onderwerpen.

Ideeën
Wat dat betreft is de vrijheid van meningsuiting voor mij belangrijker dan het recht om je beledigd te voelen. Geen enkel idee van mij beschouw ik als heilig. Als mensen mijn ideeën belachelijk willen maken dan gaan ze hun gang maar. Dat recht hebben ze. Ook als het ideeën betreft waar ik zwaar aan hecht. Er is een onderscheid tussen wie ik ben en wat ik denk.

Verbranden
Het verbranden van de koran, de bijbel of andere boeken is een ander verhaal. Als je die boeken verbrandt omdat je het met de inhoud niet eens bent, tast je in zekere zin de vrijheid van anderen aan om wel te hechten aan de inhoud van die boeken, en van de schrijvers van die boeken om hun mening kenbaar te maken.

Het oude testament
Hoewel ik niet begrijp dat mensen die het oude testament lezen zich desondanks aan god onderwerpen, zal ik dat boek nooit verbranden, althans niet met de bedoeling om daar een statement mee te maken.

Respect
‘Het is maar een boek. Gewoon papier waar wat woorden in gedrukt staan,’ zei hij terwijl hij een stel bijbels op het kampvuur gooide, wetende dat hij daarmee een jonge vrouw kwetste die gelovig was. ‘Waarom doe je dat?’ vroeg ik omdat ik wist dat hij haar daarmee kwetste en hij dat ook wist. ‘Stel je niet zo aan,’ zei hij, ‘het is maar gewoon papier.’ Maar hij deed het wel degelijk omdat hij daarmee duidelijk wilde maken dat de bijbel voor hem een waardeloos boek was en dat hij geen enkel respect had voor degene die daar anders over dacht. Anders had hij die bijbels wel een andere keer op het vuur gegooid. Op een moment dat zij er geen aanstoot aan zou nemen.

Hoogmoedswaanzin
De eerste keizer van China wilde dat de geschiedenis met hem begon en verbood daarom alle boeken die voor zijn tijd geschreven waren. Op het bezit van die boeken stond de doodstraf. Veel van die boeken werden verbrand. Een aantal werden stiekem verborgen zodat ze voor het nageslacht bewaard bleven. Helaas zijn er ook geschriften voor eeuwig verdwenen.

Kritiek
Er was nog een reden waarom die eerste keizer van China zoveel boeken liet vernietigen. Geleerden hadden de neiging om zijn gedrag te toetsen aan de werken van Confucius, Mencius, Xunzi, Laozi, Mozi en anderen. Dat zinde die keizer niet. Kritiek kon hij absoluut niet verdragen. Directe kritiek niet, maar ook geen indirecte kritiek.

Verboden boeken
Het vernietigen van boeken, het verbieden ervan of het ontoegankelijk maken van de verkrijgbaarheid heb ik altijd als strijdig met de vrijheid van meningsuiting gezien. De Inquisitie verbrandde alle boeken die de kerk in de ban deed. De Nazi’s verbrandden alle boeken die niet ‘zuiver’ genoeg waren. De Republikeinen in de Verenigde Staten van Amerika maken lijsten van boeken die zij het liefst verboden zouden zien, omdat de inhoud hen niet aanstaat. Ze doen er vervolgens alles aan om te zorgen dat die, hen onwelgevallige, boeken voor veel mensen niet meer toegankelijk zijn, door ze uit bibliotheken te weren bijvoorbeeld. Dat is maar een heel klein stapje verwijderd van het vernietigen of verbranden van boeken.

De vrijheid van meningsuiting
Het vernietigen en verbranden van boeken associeer ik daarom  juist met een aanval op de vrijheid van meningsuiting. Je mag zeggen dat je vindt dat de bijbel of de koran verboden zouden moeten worden, liefst met argumenten waarom dat volgens jou zou moeten, maar je mag die boeken niet verbranden met als argument dat je dat mag doen vanwege je vrijheid van meningsuiting. Als je voor jezelf de vrijheid van meningsuiting opeist, mag je die nooit aan anderen ontzeggen, wat die anderen ook vinden.

De feiten
‘Waar komt dat rare idee vandaan dat het verbranden van een Koran valt onder de vrijheid van meningsuiting? Elke keer dat zoiets gebeurt, horen we weer hetzelfde mantra: dat is vrijheid van meningsuiting. Maar goed beschouwd is dat onzin. Wat we waarnemen is het verbranden van een boek. Laten we gewoon bij de feiten blijven’ schrijft Alexander von Schmid in zijn ingezonden stuk in Trouw.

Vernietigen en kwetsen
Als je van mening bent dat de Koran een gewelddadig boek is en je vindt dat dat boek niet zou moeten bestaan, dan kun je die mening op honderden manieren uiten. Het feit dat je dat boek verbrandt laat niet zien wat je van dat boek vindt. Het is geen uiting van een mening, maar een poging om een mening die jou onwelgevallig is te vernietigen en een manier om mensen te kwetsen die dat boek, naar hun mening, wel belangrijk vinden.

Recht op kwetsen
Het recht om je medemensen moedwillig te kwetsen bestaat niet.

Recht op niet beledigd worden?
Betekent dat dat je mensen niet zou mogen beledigen? Nee. Zoals Alexander von Schmid in zijn ingezonden stuk schrijft: ‘Voor alle duidelijkheid, naar mijn idee gaat de vrijheid van meningsuiting boven het recht om niet beledigd te worden. Mensen kunnen zich door van alles en nog wat beledigd voelen en als het recht om niet beledigd te worden zou prevaleren, zouden we vroeg of laat niets meer kunnen zeggen.’

Rode lap
Daar ben ik het helemaal mee eens. Probeer maar eens om, hoe mild dan ook, kritiek te hebben op Donald Trump, Vladimir Poetin, Kim Jong-un of Xi Jinping. Zelfs de meest milde kritiek werkt op zulke mensen als de spreekwoordelijke rode lap op een stier. Ook in het dagelijks leven kom je genoeg mensen tegen die zich wel heel makkelijk diep beledigd voelen, al was het maar omdat dat vaak effectief blijkt om degenen het zwijgen op te leggen die kritiek hebben op zo’n persoon of op de mening van zo’n persoon.

Een akelige god en goede mensen
Persoonlijk ben ik na het lezen van het oude testament tot de conclusie gekomen dat de god die daarin beschreven staat een enorme klootzak is. Ik vind dat ik het recht heb om die mening te hebben en te uiten. Daarmee zeg ik niets over de mensen die op een positieve wijze in die god geloven. Wat mij iedere keer weer verbaast is dat het mogelijk blijkt om in zo’n akelige god te geloven en daar inspiratie uit te halen om een goed mens te zijn.

God en duivel
Een god die tweedracht zaait tussen twee broers waardoor die broers slaags raken en de ene broer de andere doodslaat, die een dienaar die hem trouw is de opdracht geeft om zijn zoon aan hem te offeren, die, geïnspireerd door de duivel, een andere trouwe volgeling van de ene ellende in de andere stort, die een volk straft omdat hij een akkefietje heeft met hun farao, die een ander volk een land belooft waarvan hij weet dat het al door andere volkeren wordt bewoond, met alle ellende van dien, die de mensheid meent te moeten straffen door een zondvloed, waardoor de hele wereld verzwolgen raakt, zo’n god is erger dan een duivel. Met zo’n god heb je, in mijn ogen, geen duivel meer nodig.

Dat is de god die in de bijbel en de koran beschreven staat.

Censuur
Als iemand een boek dat ik mooi vind zou verbranden, dan wordt ik daardoor niet diep geraakt. Als een boek dat mij lief is daardoor niet meer toegankelijk zou zijn, is dat een ander verhaal. Op zichzelf is het verbranden van een boek niet erg. Maar als dat verbranden een symbool wordt van het willen vernietigen van de inhoud van het boek, dan hebben we het over censuur.
Je mag van mening zijn dat bepaalde ideeën gecensureerd zouden moeten worden. Maar als dat daadwerkelijk tot censureren leidt, vind je mij tegenover je.
Wat de inhoud van datgene dat gecensureerd wordt ook is.

Oneens
Iemand schijnt ooit gezegd te hebben: ‘Ik ben het volslagen oneens met al uw beweringen, maar ik zal tot mijn laatste snik vechten voor uw vrijheid om dat soort beweringen te mogen doen.’

Verboden
Mein kampf van Adolf Hitler was een van de weinige boeken die in Nederland verboden waren. Belachelijk vond ik dat. Ik vond en ik vind dat ik het recht heb om elk boek, mocht ik dat willen, aan te kunnen schaffen en te lezen.

De Sade
Erger dan de boeken van Marquis de Sade kan dat boek niet zijn. En die boeken waren en zijn wel gewoon verkrijgbaar. Ik zou ze niemand aanraden overigens. Het zijn akelige boeken. Maar zelfs die boeken zou ik niet verbranden om een statement te maken. Hoewel ik er geen bezwaar tegen zou hebben als iemand die boeken, op een koude nacht, op een kampvuur zou gooien. Mits het diens eigen boeken zijn dan wel. En mits dat de verkrijgbaarheid van die boeken, voor degenen die ze willen lezen, niet in de weg zou staan.
Dat een sadist daardoor gekwetst zou zijn acht ik niet heel erg waarschijnlijk…