Verongelijktheid

Mensen die verongelijkt zijn, zijn vaak boos omdat andere mensen iets doen of vinden dat zij niet prettig vinden. Tegelijkertijd is het heel goed mogelijk dat ze er absoluut niet tegen kunnen als andere mensen verongelijkt zijn als zij zelf iets doen of vinden wat die andere mensen niet prettig vinden. Dan zijn ze verongelijkt over het feit dat anderen verongelijkt zijn over hun gedrag. Ze eigenen zich, als het ware, het recht toe verongelijkt te zijn terwijl ze niet wensen te accepteren dat anderen ten opzichte van hen hetzelfde recht zouden hebben.

Terecht verongelijkt
Dat wil natuurlijk niet zeggen dat mensen niet terecht verongelijkt zouden kunnen zijn. Als je de dupe bent van de belastingdienst die jou ten onrechte van fraude heeft beschuldigd, ben je terecht verongelijkt. Als je huis op instorten staat door aardbevingen die veroorzaakt zijn door de politieke keuze om onder jouw huis gas op te pompen en de overheid compenseert dat niet of nauwelijks, dan ben je terecht verongelijkt.

Een wapen
Maar als je verongelijkt bent omdat iemand een andere mening over iets heeft en dat kenbaar maakt, dan is je verongelijktheid een wapen om die ander monddood te maken. Dat soort verongelijktheid deugt niet.

De racismekaart
Er was een tijd, zo’n dertig jaar geleden, dat racisme als onacceptabel werd gezien. Terecht wat mij betreft. Ik kwam in die tijd een keer in een café waar een man van Surinaamse afkomst uitermate irritant gedrag vertoonde ten opzichte van de andere bezoekers die daar nauwelijks tegen in opstand kwamen. Dat kwam mede omdat hij, zonder dat iemand daar aanleiding toe gaf, meteen de racisme-kaart trok: ‘Jullie hebben zeker moeite met me omdat ik zwart ben!’ riep hij keer op keer en keek daarbij verongelijkt om zich heen. Niemand zei iets. Ook ik niet.

Een klootzak
Ik weet wel wat ik dacht: ‘Nee beste man, het is niet omdat je zwart bent dat we jouw gedrag vervelend vinden, maar omdat je je als een klootzak gedraagt.’ Maar ik zei het niet. Ik besloot het café te verlaten omdat ik geen zin in zijn gedrag had. Zijn verongelijktheid stak hij niet onder stoelen of banken. Op luide toon beschuldigde hij de aanwezigen van racisme omdat ze hem niet vriendelijk genoeg aankeken terwijl hij daar door zijn gedrag ook geen aanleiding toe gaf.

Moreel superieur
Die verongelijktheid werd niet gevoed vanuit zijn omgeving. Iedereen deed juist ontzettend zijn of haar best om zijn verongelijktheid niet te voeden. Maar dat deed er niet toe. Hij wist dat hij de hele zaak kon tiranniseren door zich verongelijkt te gedragen en genoot er ook zichtbaar van. Hij voedde zichzelf met zijn verongelijktheid, alsof hij door zijn omgeving van iets te beschuldigen, zichzelf moreel superieur meende te mogen voelen. Die omgeving wist intuïtief dat het geen zin had om tegen hem in te gaan omdat hij dat als een bevestiging van zijn recht op verongelijktheid zou zien.

De kracht van verongelijktheid
Dat is de kracht van verongelijktheid. Je kunt anderen iets kwalijk nemen zonder dat die ander daar iets tegen kan doen. Je veroordeelt de ander voor gedrag dat hij of zij wellicht nog niet eens van plan is te plegen, maar als je je wilt verdedigen wordt dat als een bevestiging van schuld gezien.

Cirkel
Mijn echtgenote werd ooit onterecht van iets beschuldigd en verdedigde zich tegen die onterechte aanklacht, waarop degene die haar onterecht had beschuldigd verklaarde dat ze wel schuldig moest zijn als ze zich die beschuldiging zo aantrok.

Onterechte verontwaardiging
Verdedig je daar maar eens tegen. Verongelijktheid is niet hetzelfde als verontwaardiging. Verongelijktheid lijkt op verontwaardiging, maar het verschil is dat verongelijktheid er op gericht is de ander te vernederen. Als je daadwerkelijk last hebt van racistisch gedrag dan is het terecht als je daar verontwaardigd over bent. Maar als je alleen maar meent dat je last hebt van racistisch gedrag dan is dat onterechte verontwaardiging oftewel verongelijktheid.

De jeugd
Er zijn mensen die zich snel verongelijkt voelen. Dat zijn, over het algemeen, geen vrolijke mensen. ‘De jeugd van tegenwoordig staat in het openbaar vervoer nog niet eens op voor oude mensen,’ klagen ze verongelijkt. Dat ligt aan die jeugd, dat is duidelijk. Die jeugd deugt niet. Die weten niet hoe het hoort. Maar is dat ook zo?

Drukke bus
Mijn ervaring is anders. Ik ga niet vaak met het openbaar vervoer, maar het is mij best vaak overkomen dat een jong iemand, als het erg druk is in de bus of in de trein, aan mij vraagt of ik misschien wil zitten. Als ik dan beaam dat ik dat inderdaad prettig zou vinden staan ze hun plaats aan mij af. Zonder morren.

Waardering
Waarom staan die jongeren hun plaats wel aan mij af en niet aan degenen die verongelijkt mopperen dat de jeugd van tegenwoordig niet meer weet hoe het hoort? Zou dat te maken kunnen hebben met het feit dat ik er niet van uitga dat jongeren voor me op zouden moeten staan en dat ik waardering heb voor degenen die mij wel een plaats aanbieden?

Immer verongelijkt
Zou het kunnen zijn dat mensen intuïtief aanvoelen dat de ene oudere hun geste waardeert en de andere oudere, zelfs als hun een plaats wordt aangeboden nog steeds verongelijkt is omdat niet iedereen opsprong toen zij de bus of trein binnenkwamen zodat zij konden zitten?

De houding
Stel dat je, als jongere, in een drukke bus of trein zit en er komt een oud mens binnen, dan lijkt het mij duidelijk dat als je ziet dat die persoon nergens op rekent, er vriendelijk uitziet en oud en kwetsbaar is, je gemakkelijker je zitplaats afstaat dan wanneer je een chagrijnige oudere de bus of trein ziet binnen komen die met gefronste wenkbrauwen om zich heen kijkt om op die manier af te dwingen dat een jongere voor ze op staat of zelfs meteen verongelijkt begint te klagen dat tegenwoordig niemand meer weet hoe het hoort omdat niemand vanuit zichzelf voor hem of haar opstaat.

Dwangwapen
Verongelijktheid lijkt soms een basishouding die zichzelf in stand houdt. Het is de chronische verontwaardiging van kleine of grote dwingelanden. Wat je ook probeert om het die dwingelanden naar de zin te maken, het is gedoemd te mislukken. Die verongelijktheid is een wapen waarmee de omgeving gedwongen wordt zich aan te passen aan die dwingelanden.

Autocraten en chronische verongelijktheid
Dat is waarom autocraten, vrijwel zonder uitzondering, aan chronische verongelijktheid lijden. Daarmee voeden ze hun medestanders en onderwerpen ze hun tegenstanders. Dat is waarom populisten het zo graag over de ‘linkse elite’ hebben die overal de schuld van zou zijn, maar die in werkelijkheid al decennia nauwelijks iets in de melk te brokkelen heeft gehad. Dat is waarom Trump iedereen die zich niet aan zijn agenda onderwerpt als vijanden van het volk benoemt. Op die manier voedt hij de verongelijktheid van zijn volgelingen. Zodat die volgelingen zich beter zullen voelen dan de tegenpartij. En alleen daarom al niet meer gevoelig zijn voor de argumenten van die tegenpartij.

Redelijkheid
Verongelijktheid maakt mensen ongevoelig voor argumenten en redelijkheid. Verongelijktheid is het sterkste wapen dat onredelijkheid heeft. Verongelijktheid voedt zichzelf. Het heeft geen andere voedingsbodem nodig dan zichzelf. Iemand die verongelijkt is kun je niet overtuigen op grond van argumenten, omdat die verongelijktheid immuun is voor redelijkheid.

Onzekerheid en machteloosheid
Mensen worden gevoeliger voor het zich laten voeden door verongelijktheid naarmate hun bestaansrecht onzekerder wordt. Mensen worden gevoeliger voor het zich laten voeden door verongelijktheid naarmate ze zich machtelozer voelen om zelf iets aan hun situatie te doen.

Verbinding
Dat verklaart waarom mensen zich naar populisten voegen. Een populist is altijd verongelijkt over eenieder die het niet met hem of haar eens is. In die verongelijktheid herkennen veel mensen zich. Daardoor volgen ze die populist gemakkelijk, zelfs als ze het met de agenda van die populist niet eens zijn of zelfs niet weten wat die populist nou precies wil. Dat doet er niet toe. De verbinding tussen de populist en diens achterban is het zich verongelijkt voelen.

Verdachtmakingen
Omdat het om een gevoel gaat doen tegenargumenten er niet toe. Een populist bestrijd je niet op grond van argumenten, omdat die populist zijn verongelijktheid ten alle tijden kan inzetten om alle argumenten van de tegenpartij verdacht te kunnen maken. In die zin wint onredelijkheid het altijd van redelijkheid omdat onredelijkheid geen argumenten als wapen gebruikt maar verongelijktheid.

Argumenten
In de strijd tussen verongelijktheid en argumenten, verliest degene die zich van argumenten bedient vrijwel altijd. Dat geldt zowel in het groot als in het klein. De autocraatjes in vriendenkringen en familie bedienen zich van hetzelfde principe. Zij bepalen wat goed is en wat niet. Wat goed is voor het autocraatje is goed. Wat niet goed is voor het autocraatje is fout en wordt beantwoord door verongelijktheid.

Het gezin
Zo houdt een strenge patriarch zijn familie in toom. Zo houdt een dominante vrouw haar gezin in toom. Als iets niet naar de zin van de autocraat gaat wordt het gezin gestraft met verongelijktheid. Dat kan zich uiten in chagrijn, in een woedeaanval, in lange monologen die duidelijk moeten maken hoe ‘gekwetst’ de autocraat zich voelt, in fysiek geweld of in een langdurige zwijgzaamheid die overduidelijk als een uiting van sterke verongelijktheid is bedoeld.

Onderwerpen
Niets wat het gezin zegt of doet kan daar verandering in brengen behalve een zich totaal onderwerpen aan de autocraat, maar zelfs dat zal er niet voor zorgen dat de autocraat niet verongelijkt zal zijn. In zekere zin houdt een autocraat op een autocraat te zijn als die autocraat ophoudt verongelijkt te zijn.

Oorlog
Verongelijktheid als middel om anderen aan jouw agenda te onderwerpen is een effectief wapen. Behalve natuurlijk als de ander hetzelfde wapen gebruikt of weigert zich te onderwerpen. Dan zijn de rapen gaar. Dan is het oorlog.

Gewapende vrede
Dat is waarom er in menige familie een gewapend soort vrede is en familieleden er soms alles aan doen om die gewapende vrede niet te laten escaleren in een familievete. Dat is waarom er oorlog kan ontstaan tussen groepen mensen waarvan de individuele leden het best met elkaar zouden kunnen vinden als ze niet met verongelijktheid zouden zijn gevoed.

De wereld
De wereld is nooit helemaal zoals je zou willen dat die is. Daar kun je je verongelijkt door voelen, maar je kunt ook gewoon accepteren dat de wereld zich nou eenmaal niet aan kan passen op een manier die voor jou ideaal is, zonder daarmee anderen tekort te doen.

Leidraad
Er zal nooit een wereld zijn die zonder onrecht is, die zonder belangentegenstellingen is, waarbij aan al mijn behoeftes wordt voldaan zonder dat andermans behoeftes daar de dupe van zijn. Het heeft niet alleen geen zin daar verongelijkt over te zijn, maar het is zonder meer schadelijk die verongelijktheid als leidraad te nemen in je bestaan.

Onrecht
Daarom kies ik er voor om meer verontwaardigd te zijn over het onrecht dat anderen wordt aangedaan dan dat ik me verongelijkt wens te voelen over het onrecht dat mij wordt aangedaan.

Dat lijkt me gewoon verstandiger.