Gesprek of monoloog
Als je een goed gesprek met een ander wilt hebben is het belangrijk dat je goed luistert. Mensen die niet luisteren als ze een gesprek met iemand voeren, voeren geen gesprek maar houden een monoloog. En eigenlijk luisteren die mensen wel, maar alleen naar hun eigen innerlijke stem. Dat overkomt mij ook regelmatig. Dan zit ik zo in mijn eigen gedachtestroom dat ik vergeet te luisteren naar wat de ander zegt. Dan verval ik in een monoloog in plaats van dat ik een gesprek met iemand voer.

Drammen
Dat gebeurt me vaak als iets me emotioneel diep raakt en ik de ander te graag van mijn gelijk wil overtuigen. Als ik dan niet oppas hoor ik het zelfs niet als iemand duidelijk probeert te maken dat hij of zij het in essentie met mij eens is. Vaak kom ik er dan pas achteraf achter dat ik op dat moment een irritante drammer was.

Gesprek met mezelf
Ik moet ook eerlijk toegeven dat ik graag monologen houd. Feitelijk is dat ook wat ik doe als ik essays schrijf. Dat zijn gesprekken die ik feitelijk met mezelf heb. Dat ik die gesprekken opschrijf en met anderen deel, betekent niet dat ik een gesprek heb met degenen die het lezen. Het betekent dat zij ‘luisteren’ naar mijn monoloog. Dat doe ik zelf trouwens ook op het moment dat ik zo’n essay teruglees.

Naar mezelf luisteren
Er is niets mis met monologen. Elk gesprek dat je met jezelf hebt is, per definitie, een monoloog. Het voordeel van zo’n monoloog is dat je voor jezelf helder kunt krijgen wat je denkt. Dat soort monologen voer ik bijna altijd als ik alleen ben. Door naar mijn eigen monologen te luisteren worden die monologen gesprekken met mezelf. Als ik alleen maar monologen met mezelf zou houden, maar niet naar mezelf zou luisteren, zouden het geen gesprekken met mezelf zijn.

Kakelen
Gek genoeg ken ik mensen die constant monologen houden, maar er zelf niet naar lijken te luisteren. Associatief spreken ze hardop uit wat ze denken zonder ook maar een moment te laten zien dat ze luisteren naar de woorden die ze hardop uitspreken. Dat soort mensen is zelfs niet in staat om een gesprek met zichzelf te voeren. Eenzamer mensen kan ik me niet voorstellen.

Denkbeelden
Bij veel autocraten vraag ik me af of ze eigenlijk wel naar zichzelf luisteren. En dan bedoel ik echt luisteren, met een open oor. En als dat niet zo is, hoe werkt dat dan? Hoe komen ze aan die monologen waar ze zelfs zelf niet meer echt naar lijken te luisteren? Waar komen die vandaan en hoe zijn ze ontstaan? Ooit moeten ze zich die denkbeelden die ze in monologen naar buiten brengen hebben eigengemaakt en moeten ze hebben besloten dat over die denkbeelden niet meer nagedacht mocht worden, niet door anderen maar ook niet door henzelf.

Gehoorzamen
Vanaf dat moment zijn die denkbeelden onaantastbaar geworden. Ze mogen niet meer in twijfel worden getrokken. Er mag niet meer met een open oor naar geluisterd worden. Luisteren wordt dan vervangen door gehoorzamen. Nou is gehoorzamen ook een vorm van luisteren, maar niet in de vorm van een gesprek. Voor een autocraat is dat eigenlijk de enige legitieme vorm van luisteren. ‘Jij onderwerpt je aan wat ik zeg, anders zwaait er wat! Hoor je!’

Kennisnemen
Als ik een monoloog houd door een essay te schrijven vind ik het prettig als lezers daar kennis van nemen, er als het ware naar ‘luisteren’, maar ik verwacht absoluut niet dat ze zich aan mijn denkbeelden zullen onderwerpen. Dat soort ‘luisteren’ staat me tegen.

Blind luisteren
De aanhangers van autocraten luisteren vaak uitermate selectief. Als hun idool iets zegt dan nemen ze dat voor zoete koek aan, zelfs als ze het af zouden wijzen als de tegenstander van hun idool precies hetzelfde zegt. Je zou dat ‘blind’ luisteren kunnen noemen. Het is niet wat er gezegd wordt waar naar geluisterd wordt, maar het gaat er om wie het zegt.

Onderwerping
Feitelijk onderwerpen die aanhangers zich blind aan hun autocratische idool. Wat diegene zegt doet er niet toe. De inhoud van diens woorden wordt niet innerlijk getoetst aan wat zo’n aanhanger zelf vindt. Daarom kunnen autocraten de grootste onzin uitkramen over de meest onbenullige onderwerpen en toch enthousiaste reacties verwachten van hun aanhangers.

Deskundologie
Datzelfde geldt ook voor mensen die als deskundigen worden beschouwd. Als je mensen kunt overtuigen dat jij deskundig bent, kun je de grootste onzin uitkramen en toch een groot applaus ontvangen van je geïmponeerde toeschouwers. Die luisteren niet echt meer. Althans niet naar de inhoud van wat je zegt. Hoe ingewikkelder en slechter te volgen je betoog is, hoe meer onder de indruk je publiek vaak blijkt.

Ouwehoeren
Vaak praten mensen met elkaar zonder daadwerkelijk een gesprek te voeren. Dat kan heel onschuldig zijn. Als je in een café zit te ouwehoeren, genietend van een drankje, zonder dat je diep op elkaar ingaat en zelfs zonder dat je echt goed naar elkaar luistert, kun je het toch heel gezellig hebben. Je weet immers dat je zit te ouwehoeren en je verwacht niet dat daar serieus naar wordt geluisterd, omdat wat er gezegd wordt eigenlijk nergens over gaat. Een soort strelen met woorden.

Anekdotes
Een vriend van mijn broer is een talentvol ouwehoer. Als hij zijn anekdotes met vrienden deelt hangt iedereen aan zijn lippen. Van de kleinste gebeurtenis weet hij een spannend verhaal te maken. Zijn monologen zijn zo vermakelijk dat, als hij spreekt, de hele vriendenclub er schaterend van het lachen omheen staat. Hij praat en de rest luistert naar zijn monoloog.

Een echt gesprek
Als je evenwel echt een gesprek wilt hebben met anderen, dan is het essentieel dat er net zo intensief geluisterd als gepraat wordt. Het is een wisselwerking. Jij vertelt mij wat er in je hoofd omgaat en ik luister om dat te volgen en te begrijpen. Vervolgens reageer ik er op door in te gaan op wat je zegt en luister jij naar de reactie die ik op jouw verhaal heb. Als we beiden ons best doen om helder duidelijk te maken wat er in ons hoofd omgaat en om te begrijpen wat de ander ons wil meedelen, dan hebben we een gesprek. Een echt gesprek.

Echt luisteren
Dat luistert nauw. Als ik, terwijl jij probeert duidelijk te maken wat er in je omgaat, vooral bezig ben om naar mijn eigen innerlijke stem te luisteren om, zodra je me de gelegenheid geeft, mijn eigen gedachtestroom te volgen, dan is de kans groot dat ik slecht naar jou luister en dat wat ik zeg helemaal niet goed aansluit op wat jij me net vertelde.

Uitspreken
Ik spreek hier in de ik-vorm omdat ik mezelf vaak betrap op dit soort gedrag. Ik ben dan in mijn hoofd alvast aan het formuleren wat ik wil zeggen terwijl de ander nog bezig is te praten. Dat gaat niet samen. Het is onmogelijk om goed naar een ander te luisteren terwijl je in je hoofd je eigen gedachtes aan het formuleren bent.

Goed luisteren
Vooral bij onderwerpen waar ik een uitgesproken mening over heb, heb ik die neiging. Dan ben ik zo vol van mezelf dat er geen ruimte voor de ander in mijn hoofd is. Daarom vind ik het belangrijk om (mezelf) er op te wijzen dat, als je een goed gesprek wilt hebben, je bereid moet zijn om goed te luisteren.

Persoonlijk
Als iemand met persoonlijke problemen bij me komt, gaat dat goede luisteren eigenlijk automatisch. Dan komt het niet in me op om niet goed te luisteren. Dan kost het me blijkbaar geen enkele moeite om het fatsoen te hebben om echt goed te luisteren. Waarschijnlijk komt dat omdat zo’n gesprek simpelweg niet over mij gaat maar alleen over de ander.

Ongepaste reacties
Er zijn mensen die juist dan slecht luisteren. Die komen dan met ongepaste opmerkingen en adviezen of, en dat is wellicht nog pijnlijker, die bagatelliseren wat iemand zegt alsof ze juist duidelijk willen maken dat ze helemaal niet geïnteresseerd zijn in de persoonlijke problemen van die ander. Nog erger is het als het de bedoeling is om de ander te vernederen door diens persoonlijke problemen belachelijk te maken.

Afstand creëren
Niet dat die mensen niet luisteren, maar ze luisteren niet om zich met de ander te verbinden, maar om te kijken hoe ze de ander op afstand kunnen houden.

Twijfel zaaien
Er is een truc die mensen gebruiken om anderen te laten merken dat hun problemen of meningen er niet toe doen. Dat is op alles wat iemand zegt zogenaamd genuanceerd te reageren door wat die persoon zegt in twijfel te trekken. Dat werkt vooral als mensen ergens emotioneel door geraakt zijn.

Vernederen
Alleen al een opmerking als: ‘Tja, dat zie ik toch iets anders,’ of ‘je moet het ook eens van de andere kant bekijken,’ is dan voldoende om iemand in de verdediging te dwingen. Feitelijk ga je dan, op een subtiele manier, in de aanval, door iedere keer weer in twijfel te trekken of je gesprekspartner de zaken wel helder op een rijtje heeft, met de bedoeling om het gesprek te laten ontsporen om op die manier de ander te vernederen door diens gevoelens te bagatelliseren.

Geweldig, ja maar…
We zaten met een stel mensen bij elkaar toen het gesprek op films kwam. ‘Ik heb een geweldige film gezien,’ zei iemand enthousiast. Iedereen keek naar hem. ‘Max Havelaar,’ zei hij, ‘een geweldige film.’ ‘Ik begrijp niet wat je er goed aan vond,’ zei een ander. ‘Indrukwekkende beelden van Indonesië,’ zei de een. ‘Ja die prachtige beelden moesten verdoezelen hoe mager het verhaal was,’ beweerde de ander. ‘Ik vond dat Peter Faber een overtuigende Max Havelaar neerzette,’ zei de een. ‘Peter Faber speelt altijd op dezelfde manier, ik vond hem helemaal niet overtuigend als Max Havelaar,’ reageerde de ander.

Jennen
Dat ging nog een tijdje zo door. Iedereen die dat gesprek volgde was er van overtuigd dat die film niet zoveel voorstelde als degene die er enthousiast over was begonnen had beweerd. Ook ik. We waren allemaal overtuigd door degene die de film kritisch had neergesabeld. ‘Weet je, ik heb die film helemaal niet gezien,’ vertrouwde diegene me later toe. Hij had gewoon zin gehad om de persoon die enthousiast over die film was te jennen.

Eerlijk en oprecht luisteren
En het werkte. Het is onmogelijk een eerlijk en oprecht gesprek te hebben met iemand die niet eerlijk en oprecht naar je wenst te luisteren. Daar doe je die ander mee tekort. En dat doen we allemaal weleens. Ik ook.

Eerlijk en oprecht gesprek
Dat is waarom ik het belangrijk vind om mezelf te vertellen dat als ik een eerlijk en oprecht gesprek met iemand wil hebben, ik moet beginnen met me voor te nemen eerlijk en oprecht naar die persoon te luisteren.

Monoloog
Op zich is het wel grappig dat ik dat in een monoloog duidelijk probeer te maken.
Want dat is was dit essay is, een monoloog.