Wederkerigheid
Het principe van wederkerigheid is al zo oud als de mensheid zelf. ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet’ en ‘Behandel een ander als jezelf’ zijn principes die al in de alleroudste geschriften voorkomen. Voordat er schrift bestond, waren deze principes zeker ook al bekend. Wederkerigheid is de basis van een harmonieus samenleven. Als ik jou behandel zoals ik zelf behandeld wil worden en jij behandelt mij zoals jij zelf behandeld wilt worden, dan is de kans klein dat we in conflict met elkaar komen.

Wederkerige liefde
‘Als, in de hele wereld, iedereen elkaar wederkerig liefheeft, dan hebben mensen elkaar lief zoals zichzelf,’ zo staat in boek 4 van de Chinese filosoof Mozi, die zo’n vijfhonderd jaar voor Christus leefde. ‘Als rovers en dieven het bezit van andere mensen op dezelfde manier zouden zien als hun eigen bezit, dan zouden ze niet meer stelen. Als ze het bestaan van hun medemensen zouden beschouwen als hun eigen bestaan, dan zouden ze andere mensen niet meer van het leven beroven. Dan zouden er, alleen daardoor al, geen rovers en dieven meer zijn.’ Wederkerige liefde is de kern van de leer van Mozi. Hij stelt dat het nadelig voor de hele wereld is als er geen sprake is van wederkerige liefde. ‘Als staten elkaar aanvallen, families elkaar onderwerpen, mensen elkaar verraden en bestelen; heersers geen genade tonen voor hun onderdanen en onderdanen niet trouw zijn aan hun heersers; vaders niet welwillend zijn ten opzichte van hun zonen en zonen geen respect voor hun vaders hebben, dan zijn dat allemaal oorzaken waardoor de wereld schade wordt berokkend,’ aldus Mozi, en hij vervolgt: ‘Als niemand, in de wereld, elkaar meer liefheeft, dan zullen de sterken de zwakken onderdrukken, de rijken de armen uitbuiten, dan kijkt de elite op het gewone volk neer en bedriegen oplichters de dommen en de dwazen. Alle rampen, ruzies, haat, verbittering en vijandigheid, in de hele wereld, ontstaan op die manier. Daarom is het ondenkbaar dat we kunnen samenleven zonder dat er wederkerige liefde is.’

Elkaar voordeel bezorgen
Op de vraag hoe we, als we beseffen dat er geen wederkerige liefde is, dat kunnen veranderen, antwoordde hij: ‘Door elkaar wederkerig lief te hebben, bezorgen we elkaar voordeel en dat is de manier om dat  te veranderen. Behandel de staat van een ander als je eigen staat, behandel de familie van een ander als je eigen familie en behandel het leven van een ander als je eigen leven. Als iedereen, in de hele wereld, elkaar liefheeft dan onderdrukken de sterken degenen die zwak zijn niet; dan buiten de rijken de armen niet uit; dan kijkt de elite niet op het gewone volk neer en dan worden de dommen en dwazen niet door oplichters bedrogen. Alle rampen, ruzies, haat, verbittering en vijandigheid, in de hele wereld, kunnen worden verwijderd als men elkaars bestaan liefheeft.’

Vriendschap
Er zijn natuurlijk altijd mensen geweest die wederkerige liefde helemaal geen goed idee vinden. Waarom zou je je om anderen bekommeren?  De personen die wederkerige liefde afkeuren zeggen: ‘Hoe kan ik in staat zijn om het bestaan van mijn vriend als even belangrijk als mijn eigen bestaan te zien? Hoe zou ik in staat kunnen zijn om de familie van mijn vriend te behandelen alsof het mijn eigen familie is?’ Meester Mozi zegt daar het volgende over: ‘Als je je vriend als een ander beschouwt, ben jij zijn vriend niet, Als je vriend honger heeft, dan zal je hem namelijk niet te eten geven. Als hij het koud heeft, dan zal je hem geen kleren geven. Als hij ziek en gebrekkig is, zal je hem niet (laten) verzorgen en uit laten rusten. En als hij in armoede sterft, dan zal je geen begrafenis voor hem regelen.’

Steun en toeverlaat
‘Maar,’ zegt Mozi, ‘Stel dat die persoon die niet in wederkerige liefde gelooft, opdracht van de keizer krijgt om in een verafgelegen gebied de grens te gaan bewaken door er te gaan vechten. Dan weet hij niet of hij wel terug komt. Wat betekent dat dan voor zijn familie? Wat voor een ellende staat zijn bloedverwanten dan te wachten? Wie zal het opnemen voor zijn vrouw en kinderen? Aan wie kan hij ze toevertrouwen; aan iemand die in wederkerige liefde gelooft of aan iemand die alleen zijn eigen belang nastreeft? Ik kan me niet voorstellen dat er ook maar iemand in deze hele wereld te vinden is, die zo dom en dwaas zou zijn om zijn familie aan de laatste persoon toe te vertrouwen. Zelfs de mensen die wederkerige liefde als principe afwijzen, zullen, als ze een steun en toeverlaat zoeken, kiezen voor iemand die wederkerige liefde hoog in het vaandel heeft. Als je zegt niet voor wederkerige liefde te zijn, maar je kiest er, in de praktijk, wel voor, dan strookt je gedrag niet met wat je beweert.’

Ayn Rand en het eigenbelang
Toen ik het boek van Mozi vertaalde waar deze stukken tekst uit geselecteerd zijn, was ik verbaasd dat hij het nodig vond om wederkerige liefde zo uitgebreid te verdedigen. Het leek me, meteen, zo’n logisch principe, dat de verdediging ervan me eigenlijk overbodig leek. Ik heb hier zijn belangrijkste argumentatie sterk beknopt op een rijtje gezet, maar in het boek dat aan wederkerige liefde is gewijd, wordt dat veel en veel uitgebreider gedaan. Pas nadat ik dit boek had vertaald, hoorde ik van de ideologie van Ayn Rand. Zij was bij uitstek de propagandiste van het eigenbelang. Met een verbazingwekkende verbetenheid ging ze tekeer tegen de principes van wederkerige liefde. Wat misschien nog wel verbazingwekkender is, is dat ze, vooral in de Verenigde Staten van Amerika, zoveel navolgers kreeg. En dat terwijl de Verenigde staten van Amerika als sterk Christelijk worden gezien. Hoe kan de leer van het niet te eten geven aan iemand die honger heeft, het niet geven van kleding aan iemand die het koud heeft, het niet verzorgen van iemand die ziek en gebrekkig is, en het niet van een fatsoenlijke begrafenis voorzien van iemand die in armoede sterft, zo populair zijn in een natie die zichzelf als Christelijk beschouwt?

Wederkerige liefde als grootste rijkdom
Het is overigens opvallend dat de leer van Christus ruim vijfhonderd jaar voor Christus al door Mozi gepredikt werd. Daaraan kun je zien dat bepaalde ideeën helemaal niet zo exclusief zijn als vaak gedacht wordt. Het is onwaarschijnlijk dat Christus Mozi heeft gekend en toch zijn de gelijkenissen in leerstellingen opvallend. Dat komt omdat deze idealen geen individuele idealen zijn, maar het bezit zijn van de hele mensheid. Ze zijn niet specifiek Christelijk, of behorend bij de volgelingen van Mozi. Net zomin als de leer van het eigenbelang specifiek aan Ayn Rand en haar volgers toebehoort. Ook die leer was ten tijde van Mozi al bekend. Vandaar dat hij met tegenargumenten de zwakte van die leer probeerde aan te tonen. Dat deed hij, naar mijn gevoel, overtuigend. Maar dat komt omdat ik, los van Mozi, allang overtuigd was van de juistheid van het kiezen voor wederkerige liefde. Hij bevestigde eigenlijk alleen maar wat ik al lang vond. Het was van de ene kant prettig om te merken hoe universeel dat idee was en is, en van de andere kant was het ook beangstigend om te ontdekken dat het tegenovergestelde idee minstens zo hardnekkig is. Toch weerhoudt mij dat er niet van om te blijven kiezen voor wederkerige liefde. Een situatie waarin ik een ander zou moeten laten verliezen om zelf te winnen, beschouw ik als armoedig. Ik denk dat dat komt omdat ik wederkerige liefde als de grootste rijkdom zie. Het is misschien niet altijd te bereiken (er zijn  immers twee partijen voor nodig), maar daar waar ik wederkerige liefde ervaar, ervaar ik ook een groot geluk. Liever dan in materiële welstand te leven, leef ik in sociale welstand. En dat is wat wederkerige liefde creëert; een verbinding tussen mij en mijn medemensen. Die verbinding ervaar ik als de grootste rijkdom. Dat is waarom ik voor wederkerige liefde kies.