Uniform is niet gelijk
Hoewel uniformiteit gelijkheid suggereert, is het dat niet echt. Uniformiteit heeft altijd met onderwerping aan een groep te maken. In de onderwerping aan de groep zijn alle individuen gelijk, maar niet alle individuen zijn binnen die groep gelijk. In het leger draagt iedereen een uniform en onderwerpt iedereen zich door dat uniform nadrukkelijk aan het leger. Maar niet alle uniformen binnen dat leger zijn hetzelfde. Niet iedereen die in het leger zit is gelijk. Ook al is iedereen binnen dat leger onderworpen aan dat leger.

Onderwerping
Het dragen van een uniform is altijd een teken van onderwerping. Het Chinese volk droeg, ten tijde van Mao, allemaal hetzelfde Mao-pak, ten teken dat men zich aan de partij en de grote roerganger onderwierp. Het was niet de eerste keer dat chinezen zich door middel van een uniform aan de gezagsdragers moesten onderwerpen. Een tijd lang werd China geregeerd door de Manchu-dynastie die alle mannen opdroeg, ten teken van onderwerping, een lange gevlochten staart te dragen. Een chinees die dat weigerde kreeg de doodstraf. Zelfs als chinezen zich niet meer in China bevonden bleven ze, tot het einde van die Manchu-dynastie, een staart dragen. Pas toen China, in het begin van de twintigste eeuw, een republiek werd, mochten chinezen staartloos door het leven gaan.

Uniform denken
Uniformiteit hoeft niet per se uitdrukking te vinden in het dragen van een uniform. Eeuwen lang domineerde het Katholicisme het denken in Europa. Als je weigerde je aan dat denken te conformeren, dan was je je leven niet zeker. Ook uniform denken is een teken van onderwerping.

Vrijheid is verantwoordelijkheid
Veel ideologieën streven uniformiteit na; met name uniformiteit in denken. Bewust of onbewust kleden mensen zich naar de maatstaven van de groep waar ze toe denken te behoren. Hoewel mensen een drang naar vrijheid hebben, hebben ze ook een drang naar onderwerping, naar onvrijheid. Vrijheid is niet gewoon maar kunnen doen waar je zin in hebt, maar verantwoordelijk zijn voor datgene wat je doet. Als je die verantwoordelijkheid wilt ontlopen, is het je onderwerpen aan een groep, een uniform idee en uniforme kleding voor veel mensen een aantrekkelijke optie.

Groepsfoto
Mijn zoon studeerde een tijd geleden af op het gymnasium. Natuurlijk werd er een foto genomen van alle afgestudeerden. Bijna alle jonge mannen die waren afgestudeerd, droegen een blauw pak met wit hemd en stropdas. Ze hadden ook allemaal ongeveer hetzelfde kapsel. Maar een paar individuen, waaronder mijn zoon, weken hiervan af. De rest had zich nadrukkelijk met de groep geïdentificeerd en zichzelf conform de groepsnormen geüniformeerd.

Vrij en uniform gaan niet samen
Een samenleving die uniform is, is, per definitie, geen vrije samenleving. Een ideologie die de samenleving wil uniformeren, in kleding en/of denken, wil die samenleving onderwerpen, niet bevrijden. Een vrije samenleving kan niet uniform zijn.

Multi of mono?
Je hoort wel eens beweren dat de multi-culturele samenleving mislukt zou zijn. Degenen die dat beweren, streven blijkbaar een mono-culturele samenleving na. In zo’n samenleving dient iedereen zich te onderwerpen aan die mono-cultuur. Ik gruwel daarvan. Gelijkvormigheid, ook op cultureel gebied, is, in mijn beleving, tegengesteld aan gelijkheid.

Alles kan, alles mag
In het Maastrichtse carnaval is iedereen gelijk in het apart zijn. Er is geen uniform. Ieder individu wordt geacht zelf uit te maken hoe hij of zij zich kleedt. Daardoor kom je tijdens carnaval mensen tegen die hun dagelijkse kloffie aanhebben, met hooguit een raar hoedje op het hoofd, tot mensen die zich in meest buitenissige kleding hebben gehesen. Het kan en het mag allemaal. Iedereen is gelijk in diversiteit. Als iemand zich niet wil verkleden, is dat ook helemaal geen probleem. Dan doet hij of zij in gewone kleren mee.

Ruimte voor diversiteit
In mijn ideale samenleving is diversiteit essentieel. Diversiteit in uitingsvormen; kleding, haardracht, lichaamsversiering, en diversiteit in culturen en denkpatronen. Hoe meer ruimte er is voor verschillende denkbeelden, religies en ideologieën, hoe liever mij dat is. Juist als die ruimte voor diversiteit er is, ontstaat een cultuur van vrijheid, waarin er ruimte is voor allerlei verschillende culturen. Het meest ideale zou de situatie zijn waarin ieder individu zijn eigen individuele cultuur vorm geeft. Hoe multi-cultureler, hoe beter het is.

Pietse vrijheid
Waarom mensen er bezwaar tegen maken dat er naast een zwarte piet ook een witte piet, een grijze piet, een rode piet, een gele piet, een roze piet of een paarse piet wordt geïntroduceerd, ontgaat mij dan ook volkomen. Je neemt toch niets weg, je voegt allen maar wat toe. Daar kun je alleen maar bezwaar tegen hebben als je per se wilt dat alle pieten uniform zijn. Maar waarom zouden pieten niet de vrijheid mogen hebben om zich niet te onderwerpen aan de uniformeringsdwang van sinterklaas? Zijn pieten dan geen individuen met een vrije wil? Laat pieten zelf kiezen wat voor een pak ze aantrekken en met welke kleur ze zich schminken.

Vernedering
Maar ja, sommige mensen houden niet van vrijheid. Die worden daar kriebelig van. En je kunt mensen niet dwingen om vrij te zijn en om zich niet te onderwerpen als ze daar behoefte aan hebben. Je kunt studenten niet verbieden om zich te laten vernederen door de club waar ze, om redenen die ik niet begrijp, per se bij willen horen.

Droombeeld
Als ik dit allemaal zo op een rijtje zet, denk ik dat een ideale samenleving niet anders dan een utopie, een droombeeld, kan zijn. Soms lijkt het in de verte te gloren, maar als je dichterbij komt, is het weer verdwenen in de mist.

De voorwaarden
En toch, ondanks dat ik weet dat een ideale samenleving niet te realiseren is, kan ik niet anders dan nadenken en dromen over de voorwaarden waaraan zo’n samenleving zou moeten voldoen. Zodat ik voor mezelf helder krijg in welke samenleving ik me thuis zou voelen en waarom. Om in ieder geval in gedachte die samenleving te realiseren en me af te vragen; hoe zou ik zijn als de ideale samenleving, zoals ik hem zie, wel gerealiseerd zou zijn. Want als ik dat weet, dan weet ik ook aan welke normen ik vind dat ik moet voldoen. Als ik dan, zoveel als dat kan, volgens die normen ga leven, dan breng ik mijn ideale samenleving vanzelf iets dichterbij.

Gelijk in diversiteit
Dus leef ik alsof ieder mens een op zichzelf staand wezen is en wijs ik mensen niet af omdat ze anders denken dan ik, of omdat ze anders gekleed gaan, of omdat ze een ander kapsel hebben of een lichaamsversiering waar ik nooit voor zou kiezen. Ik wil niet dat mensen zijn zoals ik ben. Ik wil dat iedereen gewoon zichzelf is, zoals ik dat ook wens te zijn. Wat dat betreft beschouw ik iedere dag als het Maastrichtse carnaval; in de diversiteit zijn we allen gelijk. Als jij mij accepteert zoals ik ben, doe ik dat met jou ook.

Allemaal anders, allemaal gelijk
In mijn ideale samenleving zijn we allemaal anders. En daardoor zijn we allemaal gelijk.