Taboe
Ik weet nog hoe het me bevreemdde dat het woord ‘neger’ ineens taboe werd verklaard en vervangen moest worden door het woord ‘zwarte’. Iemand ‘zwart’ noemen was, in mijn gevoel, veel negatiever dan iemand ‘neger’ noemen. Misschien kwam dat doordat ik, als katholiek jongetje, opgevoed was met het idee dat ‘wit’ zuiver was en ‘zwart’ bevlekt. Als je een witte ziel had dan had je een zuivere ziel en kwam je in de hemel. Als je zondigde werd je ziel zwart en moest je naar de hel.

Zwart
Het woord ‘neger’ had die associatie bij mij niet. Dat was gewoon een woord voor mensen met een donkerder huidskleur dan de mijne. Toch, toen ik er over ging nadenken besefte ik dat het woord ‘neger’ afstamt van het Spaanse woord ‘negro’. En ‘negro’ is Spaans voor ‘zwart’! Dat maakte het vervangen van het woord ‘neger’ door het woord ‘zwarte’ noch vreemder. Alsof het Spaanse woord voor ‘zwart’ een andere betekenis heeft dan het Nederlandse (of Engelse) woord voor ‘zwart’. Je zou dat discriminatie van een taal kunnen noemen.

Negerzoen
Dat het woord ‘nikker’ taboe was, vond ik wel weer logisch, omdat het zo overduidelijk denigrerend bedoeld was. Maar was dat ook zo met het woord ‘neger’? Ik ben, in de jaren tachtig van de vorige eeuw, een tijdje hoofdredacteur geweest van de Negerzoenbode. Dat was een fanclubblad van fans van de Negerzoen. Er waren mensen die de term ‘negerzoen’ denigrerend vonden, maar ik heb eigenlijk nooit begrepen waarom. Is blanke vla dan ook denigrerend?

Achterstand
Ook deed ik, vanuit het vormingscentrum waar ik werkte, mee aan projecten op zogenaamde ‘achterstandsscholen’ die vreemd genoeg, nadat ‘neger’ door ‘zwarte’ werd vervangen, ineens ‘zwarte’ scholen werden genoemd. Vrijwel alle leerkrachten hadden een lichte teint, net zoals het merendeel van de leerlingen. Slechts een klein deel van die leerlingen waren donkergekleurd. Vreemd…

Tinten
Ook degenen die donker gekleurd zijn, zijn nooit zwart. Echt zwarte mensen bestaan niet. Echt witte mensen ook niet. Zelfs een albino is niet echt wit. Alleen met behulp van schmink kan iemand zich echt wit of zwart maken, maar normaal zijn alle mensen getint. De ene mens heeft weliswaar een lichtere tint dan de andere, maar dat is ook het enige verschil. Ook verandert ieder mens regelmatig van tint, door in de zon te lopen of juist niet of door onder een zonnebank te gaan liggen of een spuitbus te gebruiken.

Wit of zwart
Waarom noemen we mensen met een iets donkerder tint dan ‘zwart’ en mensen met een iets lichtere tint ‘wit’? Daar zijn we overigens absoluut niet consequent in. Als vast lijkt te staan dat je ook maar in de verste verte van Afrikaanse afkomst bent, ben je ‘zwart’ hoe licht je tint ook is. Als je overduidelijk van Europese afkomst lijkt dan heet je ‘wit’ ook al heb je dagen onder een zonnebank gelegen en is je tint donkerder dan de tint van iemand die, vanwege Afrikaanse wortels ‘zwart’ wordt genoemd.

Kleur of afkomst
Maakt dat ‘zwart’ en ‘wit’ niet vanzelf al tot racistische termen? Stel dat we daadwerkelijk mensen zouden indelen naar de tint die ze hebben, dan zou menigeen die nu ‘zwart’ genoemd wordt ‘licht getint’ heten. Dan zou iemand die nu ‘wit’ of ‘blank’ wordt genoemd, op grond van zijn tint ‘donker getint’ genoemd moeten kunnen worden (afhankelijk van het aantal uren zonnebank). Als het benoemen van kleur werkelijk over de tint van de huid zou gaan, dan zou de afkomst van iemand er geen rol in moeten spelen. Dan pas houdt het benoemen van iemands kleur op racistisch te zijn.

James Black
‘Say it loud, I’m black and I’m proud!’ riep James Brown zijn publiek toe. Maar waarom noemde hij zich dan niet James Black? Ik snap wel dat je, in een wereld waarin je op je uiterlijk gediscrimineerd wordt, daar op reageert zoals James Brown dat deed. Het wrange is alleen dat je dan meegaat in de aanname dat je uiterlijk en afkomst iets zeggen over wie je bent. Dat je jezelf dan tot een groep gaat definiëren op grond van uiterlijke kenmerken. Daardoor ga je mee in het wij-zij denken en geef je er feitelijk ook legitimiteit aan.

Can blue men sing the whites?
Uiteindelijk leidt dat tot het idee dat ieder mens bij een groep hoort met een specifieke groepsidentiteit en een, daar bij behorende, eigen cultuur. Dan hoor je ineens mensen protesteren omdat leden van een andere groep zich bezondigen aan culturele toe-eigening. Hoe durf je als ‘witte’ je een rasta-kapsel toe te eigenen? Hoe durf je als Hollandse gekleed te gaan in felgekleurde Afrikaanse kleding? Hoe durf je als bleekscheet te gaan rappen? Of zoals The Bonzo Dog Band zong: ‘Can blue men sing the whites, or are they hypocrites for singing ooh oohwoo oohwoo ooh woo?’

Menging
Cultuur is geen bezit. Het behoort niemand toe en daardoor is het van iedereen. Elke culturele uiting is ontstaan door bevruchting van verschillende culturele uitingen. Zoals geen mens geboren wordt zonder dat mensen zich samenvoegen, zo is geen enkele cultuur ontstaan zonder zich te vermengen met andere culturen.

Jazz
De gitaar is een Europees instrument, net zoals de piano. Zonder de gitaar en de piano was de blues, zoals wij die kennen, nooit ontstaan. Jazz is een mengvorm van verschillende muzieksoorten, gespeeld op instrumenten die in verschillende culturen zijn ontstaan. Zonder klezmer en fanfaremuziek zou de jazz nooit zo zijn ontstaan.

Wisselwerking en inspiratie
Stel je voor dat de Beatles en de Stones zich niet hadden mogen laten inspireren door de Amerikaanse Rock & Roll; dan was The British Invasion nooit ontstaan, waarbij Britse groepen hun versie van Rock & Roll en Blues als het ware teruggaven aan de Amerikaanse teenagers, die daar gretig op insprongen en zich door die Britse groepen lieten inspireren om weer verder te bouwen op de mengvorm van Rock & Roll, Blues met typisch Britse invloeden (onder ander vaudeville). Nog los van het feit dat Blues, Rock & Roll en Amerikaanse folk voor een groot deel was gebaseerd op de muziek die de Ieren en Engelsen meenamen toen ze zich in Amerika gingen vestigen.

Verbondenheid
‘Ja, maar als iedereen mij zomaar na mag doen, dan wordt mijn culturele identiteit aangetast,’ zou iemand tegen kunnen werpen. Volgens mij is dat onzin. Er bestaat niet zoiets als culturele identiteit. Je identiteit ligt niet voor eens en altijd vast. Per slot van rekening ben je nooit deel van een sterk afgebakende groep. Ik ben deel van mijn gezin. Mijn gezin is deel van een grotere familie die weer deel is van een nog grotere gemeenschap en ook die gemeenschap maakt weer deel uit van een nog groter geheel. In die zin zijn we allemaal met elkaar verbonden.

Identificatieproces
Mijn identiteit is ontstaan doordat ik me met allerlei mensen heb weten te identificeren. Daardoor heb ik me de principes van geweldloosheid van de Indiase Gandhi, de filosofische inzichten van de Fransman Michel de Montaigne, de humor van de Amerikaan Mark Twain, de wijsheid van de Chinese wijsgeer Laozi en de melancholie van de Amerikaanse country-blueszanger Mississippi John Hurt kunnen toe-eigenen. Door me met al die verschillende culturele uitingen te identificeren heb ik mijn identiteit gevormd. En dat proces gaat nog steeds door.

• Alles wat des mensen is, behoort de hele mensheid toe.

Uitsluiting
Mensen beoordelen op de groep waartoe ze behoren en anderen uitsluiten van wat er in die groep speelt, is het voeden van racistisch denken. Er zijn geen zwarte en witte mensen. Er zijn mensen. En sommige van die mensen hebben een lichtere tint dan anderen. Ze zijn daardoor niet slechter of beter dan anderen. En het bepaalt zelfs niet tot welke groep ze behoren.

Alles is van iedereen
Er is geen zwarte cultuur, er is geen witte cultuur, er is geen hoge cultuur, er is geen lage cultuur, er is geen specifieke cultuur voor kleine mensen of voor extreem lange mensen. Ook iemand van 1 meter 50 kan basketbal spelen. Ook iemand van 2 meter 20 kan er slecht in zijn. Er is geen Westerse of Oosterse cultuur. Daarmee bedoel ik dat Chinese filosofen van iedereen zijn, net zoals Europese of Amerikaanse of Afrikaanse filosofen. En ook voor literatuur en muziek geldt dat alles dat gemaakt wordt, van iedereen is.

Geen onderscheid
Hoe kleiner we het onderscheid maken, hoe beter het is. Dus stel ik voor om op te houden met het verdelen van mensen in zwart en wit. Al was het maar omdat die namen de lading absoluut niet dekken!