Egoïsme
Als je van mening bent dat de mens een in en in egoïstisch wezen is, dan is de verleiding groot om in alle gedrag puur egoïstische motieven te zien. Als iemand dan iets aardigs voor iemand anders doet dan is dat omdat die persoon zich daardoor goed voelt, en dat ‘bewijst’ dan dat zelfs gedrag dat altruïstisch lijkt eigenlijk egoïstisch is.

Eigenbelang en egoïsme
Dit soort redeneringen hoor je steeds vaker, al dan niet onder het mom van zogenaamde wetenschappelijke onderzoeken. Het is blijkbaar een nogal besmettelijke aanname. Ik denk dat deze redenering is gebaseerd op de misvatting dat egoïsme en eigenbelang synoniemen van elkaar zijn. Dat iets dat je (ook) in je eigen belang doet per definitie ook egoïstisch is.

Ten koste van anderen
Als egoïsme en eigenbelang hetzelfde zouden zijn dan is er weinig tegen bovenstaande bewering in te brengen. Maar is egoïsme wel hetzelfde als eigenbelang?
Volgens mij is het belangrijkste kenmerk van een egoïst dat hij of zij het eigenbelang nastreeft, desnoods ten koste van anderen. Dat dat eigenbelang desnoods ten koste van anderen wordt nagestreefd is van essentieel belang.

Ten bate van
Als ik een dakloze een euro geef omdat ik mij daar goed door voel, dan streef ik wellicht ook mijn eigenbelang na, maar niet ten koste van de ander, maar ten bate van de ander. Dat lijkt mij een essentieel verschil. Ik vind het ongepast als ik een egoïst wordt genoemd omdat ik iets doe ten bate van een ander, alleen maar omdat ik me daardoor zelf ook goed voel.

Win-win
Door een egoïstische actie kan de winst van de een betekenen dat de ander verliest. Als een actie er voor zorgt dat er iemand verliest, dan is die actie uiteraard een egoïstische actie. Als een actie voor beide partijen winst oplevert dan kan er simpelweg geen sprake zijn van egoïsme, ook al wordt niet alleen het belang van de ander gediend, maar ook het eigen belang.

Altruïsme
Egoïsme kun je dus definiëren als het nastreven van het eigenbelang, ook als dat ten koste van het belang van iemand anders gaat, terwijl altruïsme gedefinieerd zou kunnen worden als het nastreven van het eigenbelang ten bate van iemand anders.

De belangen van een ander
Het is immers logisch dat mensen meestal niet tegen hun eigen belangen in zullen gaan. Hoewel het wel degelijk zo nu en dan voorkomt. Ik weet niet of je dat altruïsme moet noemen of opofferingsgezindheid. Maar ook een actie waarbij je jezelf niet opoffert ten bate van een ander, terwijl je wel degelijk de belangen van die ander dient, is een altruïstische actie.

Opofferen is niet nodig
Als je altruïsme verwart met opofferingsgezindheid ben je niet zuiver bezig. Dan leg je de lat voor altruïsme zo hoog dat vrijwel geen enkel gedrag er aan kan voldoen. En vervolgens beweer je dan dat de mens dus egoïstisch is, waarbij je het verschil tussen eigenbelang en egoïsme zoveel mogelijk probeert te verdoezelen.

De echte egoïst
Dat speelt mensen met puur egoïstische motieven in de kaart. Hun gedrag wordt er immers door vergoelijkt. Als alle gedrag als egoïstisch wordt benoemd, dan kun je die egoïst zijn gedrag immers niet kwalijk nemen. Iedereen doet het toch, altijd!  Die egoïst is dan, in eigen ogen, in ieder geval niet zo hypocriet om te doen alsof.

Waar ligt de grens?
Altruïsme bestaat dan feitelijk niet meer. Het hele begrip verdwijnt in het niets. Want zelfs als iemand zichzelf opoffert voor een ander kun je zoeken naar een belang dat degene die zich opofferde daarbij gehad zou kunnen hebben. Of je erkent opofferingsgezindheid als altruïsme, maar dan is een echte altruïst uitsluitend iemand die zich opgeofferd heeft. Dan is de enige echte altruïst een dode altruïst!

Verwarring
Door eigenbelang en egoïsme met elkaar te verwarren ondersteun je egoïsme en verzwak je het altruïsme. Waarom zou je dat willen? Alleen een egoïst heeft daar belang bij. En waarom zou je egoïsme willen ondersteunen? Ik vermoed dat degenen die beweren dat de mens in essentie een egoïstisch wezen is, hier niet echt goed over na hebben gedacht.

Wegen van woorden
Als woorden niet nauwkeurig op hun betekenis worden gewogen, kan dat de denkbeelden die er uit voortvloeien op een gevaarlijke manier beïnvloeden.

De intentie telt
Als je iets uit eigen belang doet, betekent dit, dat wat je doet in ieder geval niet tegen je eigen belang in gaat. Dat is alles. Of wat je doet dan egoïstisch of altruïstisch is, hangt af van de intentie van je handelen. Dus hierbij nogmaals mijn definities van een egoïst en een altruïst.

• Een egoïst streeft zijn eigenbelang na, desnoods ten koste van het belang van anderen.
• Een altruïst streeft zijn eigenbelang na, maar alleen ten bate van het belang van anderen.

Naming and shaming
Het is onzuiver en oneerlijk om iemand simpelweg een egoïst te noemen omdat diegene zich goed voelt door datgene wat hij of zij ten bate van iemand anders heeft gedaan.

Blij
Het is niet uit egoïsme dat ik graag andere mensen blij maak, ook al dien ik daarmee ook mijn eigen belang omdat ik van de blijheid die ik een ander bezorg zelf ook weer blij word.

Ketak
Als ik door de stad loop en iemand kijkt me aan, glimlach ik vaak even en knik als begroeting, ook als ik die persoon niet ken. Vaak glimlacht die persoon als reactie op mijn glimlach en geeft een kort knikje terug. Ik loop dan met iets lichtere tred verder en stel me voor dat dat voor degene met wie ik die interactie had net zo is. Iedereen wint, niemand verliest.

Verrijking van je leven
Als de meeste mensen zich beter voelen als ze iets ten bate van een ander hebben gedaan, dan stimuleert hen dat alleen maar om nog meer ten bate van anderen te doen. Ik kan daar alleen maar blij van worden. Van dat prachtige gedrag waarbij mensen iets ten bate van een ander doen en zichzelf daardoor rijker voelen. Rijker in liefde. Als je dat egoïsme noemt, ben je niet goed wijs!