Helden
Verhalen doen er toe. Een belangrijke reden waarom we van verhalen houden, is dat we, op die manier, een wereldbeeld delen. Hoewel de settings van verhalen enorm kunnen verschillen, doet de strekking dat veel minder. De boeken die ik in mijn jeugd las, gingen, net als de films die ik zag, vrijwel altijd over conflicten waarbij een moedige held het onrecht bestreed of waarbij een underdog, door omstandigheden een held werd.

Underdog als held
Komieken als Jerry Lewis, George Formby en Norman Wisdom maakten films die wij onweerstaanbaar vonden omdat de underdog uiteindelijk de held bleek te zijn. De structuur van die films was altijd hetzelfde. De sukkel werd, in eerste instantie, door iedereen belachelijk gemaakt en gevonden, zodat je medelijden met hem kreeg. Dan gebeurde er iets waardoor juist die sukkel de held bleek. Eind goed, al goed.

Held met sidekicks
Films waarin de held de hoofdrol speelden, zaten iets anders in elkaar. De held was onverschrokken, op het stoutmoedige af en kwam daardoor in problemen, maar wist daar ook altijd weer uit te komen. Die held werd vaak omringd door één of meerdere ‘sidekicks’, die voor de humor zorgden.

Helden vechten
In al die films werd flink gevochten. Dat was een onverbrekelijk onderdeel van vrijwel alle films die wij als kind te zien kregen en was ook de essentie van de meeste boeken en strips die we lazen. Geweld hoorde er, blijkbaar, gewoon bij.

Het effect van geweld
Wat doet dat met je als kind? Wat is het effect van de aanwezigheid van geweld in vrijwel elk verhaal dat je als kind te horen en te zien krijgt? Er zijn mensen die beweren dat dat geen enkel effect heeft, omdat het immers maar om fantasieverhalen gaat. En wat stelt dat geweld nou eigenlijk voor?

Tom en Jerry
Mijn zoon kwam, in de eerste jaren van zijn leven, niet in contact met verhalen waarin geweld voorkwam. Als baby keek hij, samen met mij, naar videobanden van het Belgische programma TikTak en natuurprogramma’s. Wel lazen we hem verhalen voor, maar in die verhalen zat nog nauwelijks geweld. Als baby was hij opvallend kalm en rustig. Totdat ik dacht dat het wellicht leuk zou zijn om hem een tekenfilm van Tom en Jerry te laten zien. Die filmpjes vond ik zelf vooral grappig, dus die konden geen kwaad, dacht ik.

Adrenaline
Een aflevering van Tom en Jerry duurt ongeveer tien minuten. Binnen die tien minuten veranderde mijn zoontje van een kalme en rustige peuter in een opgewonden klein bommetje. Pas toen realiseerde ik me hoe gewelddadig die tekenfilmpjes feitelijk zijn (let er maar eens op). Maar wat ik me ook realiseerde was het effect  dat tekenfilmgeweld heeft. Hoe het een rustige peuter totaal opgefokt kan maken. Dat kwam waarschijnlijk ook omdat hij dit soort tekenfilms helemaal niet gewend was, maar toch. Zelfs het geweld van een tekenfilm zorgt er voor dat het lichaam opgewonden raakt door de adrenaline die er door opgewekt wordt.

Over the top geweld
Als het geweld in een tekenfilm al dat effect kan hebben, wat doet alle geweld in boeken, films en televisieseries dan met ons? Onlangs kocht ik twee seizoenen van de serie Xena en keek ik, een tijd lang, elke avond naar een aflevering. De serie is grappig en interessant, ook vanwege verwijzingen naar allerlei verhalen uit de oudheid, maar ook extreem gewelddadig. ‘Over the top’ zou je kunnen zeggen. Die vechtscènes doen wel wat met me. Mijn hart begint sneller te kloppen en ik beweeg onrustig mee op mijn stoel. Ik weet dat het allemaal nep is en dat wat ik zie in werkelijkheid helemaal niet kan, maar dat doet er niet toe. Het heeft wel degelijk effect op hoe ik me voel, op mijn hartslag, op mijn adrenaline.

Zwaardvechten met takken
Dat was vroeger al zo. Als wij op school een filmmiddag hadden, als beloning voor het ophalen van oud papier voor de missie, en we hadden Robin Hood zien vechten, dan stormden we naar buiten, kreten slakend en met denkbeeldige zwaarden schermend. Als we dan ergens een paar takken te pakken kregen, speelden we de zwaardscènes onbekommerd na. Dat ging niet altijd even subtiel, zodat we ruwer met elkaar omgingen dan we normaliter deden.

Geweld lokt geweld uit.

Liefde en geweld
Stel dat je, op prime time, op televisie zou laten zien hoe mensen, op een liefdevolle manier, de liefde bedrijven, dan zouden veel mensen geschokt zijn, zeker als het om een tijdstip zou gaan dat kinderen nog op zijn. Maar met geweld hebben we die moeite veel en veel minder.

De verhoudingen
Dat is vreemd. Het geweld dat we in  televisieseries en films te zien krijgen, is namelijk geen realistisch geweld. Het verhoudt zich tot realistisch geweld zoals porno zich tot realistische seks verhoudt. En aan dat geweld worden onze kinderen, en werden wij als kinderen, onbekommerd blootgesteld.

Het onbekommerde geweld van Bonanza
Toen wij zelf nog geen televisie hadden, gingen we, als jochies van tien en twaalf jaar oud, met onze vader naar oom Theo en tante Lieske om daar naar Bonanza te kijken. Ik heb laatst een dertigtal afleveringen van die serie gezien en er was er niet één waar geen geweld in voorkwam en vrijwel geen enkele waar niet minstens één persoon gedood werd, vaak door één van onze helden. ‘Tja, hadden die boeven hen maar niet aan moeten vallen’, dachten we vroeger. Realistisch is Bonanza niet. Het gemak waarmee men elkaar naar het leven staat, is in de werkelijkheid ondenkbaar. En wat nog het meest verbijsterende is, is dat ik maar één keer in die dertig afleveringen heb gezien dat degene die iemand doodgeschoten heeft daar moeite mee leek te hebben.

Geweldspornografie
Als het geweld in televisieseries en films realistisch zou zijn, en de reacties van degenen die dat geweld hebben moeten plegen, om zichzelf te verdedigen bijvoorbeeld, zouden ook realistisch zijn, dan zou het laten zien van geweld aan kinderen en jongeren misschien nog wel acceptabel zijn. Maar de manier waarop dat geweld gepleegd wordt en het ontbreken van gewetensnood bij degenen die dat geweld plegen, maken dat veel verhalen waarin geweld voorkomt niet anders dan als geweldspornografie gezien kunnen worden.

Een vertekend beeld
Zouden we onze kinderen die verhalen niet moeten besparen? Zouden die verhalen ons als kinderen niet bespaard hadden moeten blijven, om dezelfde redenen waarom we sekspornografie niet acceptabel voor kinderen en jongeren vinden? Het geeft immers een vertekend beeld van hoe we met elkaar om horen te gaan.

Heroverweging
Moeten dat soort verhalen dan verboden worden? Ach welnee. Ook ik kijk graag naar een goedgemaakte geweldsfilm. De choreografie van Jackie Chan of van de vechtscènes in Xena hebben hun eigen schoonheid, zoals goedgemaakte pornografie dat ook heeft. Wat mijn bezwaar is, is dat die geweldspornografie zo gewoon is, en er net gedaan wordt of het consumeren ervan, voor kinderen geen kwaad kan.

Realistisch en niet-realistisch
Pas als je een realistisch beeld hebt van geweld en wat dat met je doet, ben je in staat om overdreven geweld te consumeren en te begrijpen dat het om niet-realistisch geweld gaat. Pas als je een realistisch beeld hebt van seks en wat dat met je doet, ben je in staat om sekspornografie te consumeren en te begrijpen dat het om niet-realistische seks gaat.

Verwachtingen
Als je eerst blootgesteld wordt aan sekspornografie en dan pas aan echte seks, dan wordt de manier waarop je naar seks kijkt, onmiskenbaar, beïnvloed door de pornografie die je hebt geconsumeerd, met alle onrealistische verwachtingen van dien.

Idem voor geweld
Als je eerst blootgesteld wordt aan geweldspornografie en dan pas met echt geweld, dan wordt de manier waarop je naar geweld kijkt, onmiskenbaar, beïnvloed door de pornografie die je hebt geconsumeerd, met alle onrealistische verwachtingen van dien.

Dubbele moraal
Waarom we dat bij seks wel een probleem vinden en bij geweld niet, is mij een raadsel.